1η Απριλίου 2022 – Charlie Hebdo
Ava Roussel
Οι περισσότεροι ξένοι δυσκολεύονται να εντοπίσουν τη Λιθουανία στον χάρτη: βρίσκεται στη βόρεια Ευρώπη, είναι μικρότερη από την περιοχή της Οξιτανίας και μόλις και μετά βίας πιο πυκνοκατοικημένη από το Παρίσι. Ωστόσο, είναι ένα από τα πιο δραστήρια κράτη στον κόσμο για την υπεράσπιση της δημοκρατίας. Από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, ολόκληρη η χώρα έχει κινητοποιηθεί εναντίον του ρωσικού εχθρού. Μεταξύ πολλών άλλων.
«Πούτιν, η Χάγη σε περιμένει». Αυτό το σύνθημα ανακάλυψαν οι υπάλληλοι της ρωσικής πρεσβείας στο Βίλνιους, γραμμένο στο πλακόστρωτο του δρόμου, στις 28 του Φεβρουαρίου 2022. Γιγαντιαία λευκά γράμματα που απλώνονται σε μήκος μεγαλύτερο των 20 μέτρων. Δεν είναι έργο κανενός ακτιβιστή ή μυστηριώδους γκραφιτά… Δεν ήταν άλλος από τον Δήμαρχο της λιθουανικής πρωτεύουσας, τον Ρεμίγκιους Σιμάσιους, ο οποίος φιλοτέχνησε προσωπικά το σύνθημα. Αμέσως μετά την απόφασή του να αλλάξει το όνομα της οδού όπου εδρεύει η πρεσβεία, η οποία βρίσκεται πλέον στην οδό Ουκρανών Ηρώων 2. «Η επαγγελματική κάρτα κάθε μέλους της ρωσικής πρεσβείας θα πρέπει να τιμά τους Ουκρανούς ήρωες», μας δηλώνει ο ίδιος. «Και κάτι μου λέει ότι η Lietuvos pastas [το λιθουανικό ταχυδρομείο] δεν θα παραδώσει την αλληλογραφία αν η διεύθυνση δεν είναι σωστά γραμμένη…».
Ακολουθώντας τον σκανταλιάρη Δήμαρχο του Βίλνιους, ολόκληρη η Λιθουανία κινητοποιείται ενάντια στη ρωσική επιθετικότητα. Πρέπει να πούμε ότι αυτό το μικρό κράτος (10 φορές μικρότερο από τη Γαλλία και με πληθυσμό λιγότερο από 3 εκατομμύρια) γνωρίζει τι σημαίνει να περιβάλλεται από απειλητικούς εχθρούς: από τη μία πλευρά, 300 χιλιόμετρα σύνορα με τον ρωσικό θύλακα του Καλίνινγκραντ και 700 χιλιόμετρα, από την άλλη, με τη Λευκορωσία, υποταγμένη απολύτως στον Πούτιν. Για να μην αναφέρουμε την ιστορία της ρωσικής κατοχής, πρώτα από την τσαρική αυτοκρατορία (για 123 χρόνια), στη συνέχεια από την ΕΣΣΔ (για 47 χρόνια). Έτσι, από την έναρξη του πολέμου, η χώρα πήρε θέση μάχης. Κατ’ αρχάς κυριολεκτικά, με την ψήφιση, την ίδια κιόλας ημέρα, κατάστασης έκτακτης ανάγκης (ενίσχυση των συνόρων, ενδυνάμωση της προστασίας των στρατηγικών υποδομών και εντατικοποίηση του ελέγχου των όπλων και των επικίνδυνων ουσιών).
Αλλά εκτός από τα θεσμικά μέτρα, ένα ολόκληρο έθνος έχει οργανωθεί και εμπλακεί. Ο Άντριους Ταπίνας, δημοσιογράφος και παρουσιαστής στην τηλεόραση, μας διαβεβαιώνει: «Βιώσαμε άμεσα την εθνική ενότητα. Πριν από αυτό, ήμασταν μια κανονική ευρωπαϊκή δημοκρατία, με αντιπολίτευση, κριτικές, πολεμικές, αντιεμβολιαστές… Αλλά σήμερα, είμαστε όλοι –ή σχεδόν όλοι– επικεντρωμένοι αποκλειστικά στο να βοηθήσουμε τους Ουκρανούς γείτονές μας και να βάλουμε τέλος σε αυτόν τον πόλεμο». Μάλιστα, την επομένη της συνέντευξής μας, ο ίδιος ετοιμαζόταν να αναχωρήσει για το Χάρκοβο, στην ανατολική Ουκρανία, μια από τις περιοχές που έχουν πληγεί περισσότερο από τον πόλεμο, με μια αυτοκινητοπομπή πέντε φορτηγών με φάρμακα και με λεωφορεία για να μεταφέρει πίσω στη Λιθουανία περίπου 150 γυναίκες και παιδιά. Για να κάνετε την αναλογία, φανταστείτε τον Γιαν Μπαρτές (Yann Barthès – διάσημος Γάλλος τηλεπαρουσιαστής, σ.τ.μ.) να οργανώνει εράνους και να ταξιδεύει σε μια εμπόλεμη χώρα για να παραδώσει το υλικό ο ίδιος προσωπικά…
Ο Όλεγκ Σουράγιεφ, ηθοποιός-χιουμορίστας-ακτιβιστής, μοιάζει περισσότερο με τον Λιθουανό Coluche (Γάλλος κωμικός, σ.τ.μ.), στην εκδοχή της κοινωνικής δικτύωσης. Από τις 24 Φεβρουαρίου, η επικοινωνία μαζί του έμοιαζε λίγο με κυνήγι θησαυρού… Τελικά, καταφέραμε να τον εντοπίσουμε στα σύνορα, όπου οργανώνει τον αποκλεισμό όλων των φορτηγών που έρχονται από τη Λευκορωσία. «Η κανονική ζωή σταμάτησε όταν ξεκίνησε ο πόλεμος», μας λέει. «Στις 24 Φεβρουαρίου βρισκόμουν στην Ισπανία με την οικογένειά μου. Αλλά μου φαινόταν αδύνατο να συνεχίσουμε τη ζωή μας σαν να μην είχε συμβεί τίποτα, τη στιγμή που ένας τρελός αποφάσισε να βυθίσει τους γείτονές μας στην κόλαση. Σήμερα, δεν μπορείς πλέον να είσαι πολιτικά ορθός ή συνετός. Πρέπει να δράσεις. Εξακολουθώ να κάνω τις stand-up παραστάσεις μου, αλλά περισσότερο ως χόμπι. Και το κύριο θέμα μου είναι… ο πόλεμος στην Ουκρανία. Το σημαντικό για μένα τώρα είναι να εμπλακώ σε αυτόν τον αγώνα. Σε απόσταση 30 χιλιομέτρων από το Βίλνιους, είναι η κόλαση».
Διάσημοι ή ανώνυμοι, οι Λιθουανοί συναντιούνται σε συγκεντρώσεις, σε σημεία υποδοχής προσφύγων ή οργανώνουν τις πολυάριθμες ανθρωπιστικές αυτοκινητοπομπές που αναχωρούν καθημερινά. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Εκτός από αυτές τις «κλασικές» δράσεις, οργανώνονται για να πολεμήσουν τον ρωσικό εχθρό στο αγαπημένο του έδαφος: την πληροφόρηση. Έχουν στήσει την επιχείρηση Call Russia: ρωσόφωνοι εθελοντές από όλο τον κόσμο καλούν, έναν προς έναν, 40 εκατομμύρια ρωσικούς τηλεφωνικούς αριθμούς, για να ενημερώσουν τον πληθυσμό για το τι πραγματικά συμβαίνει στην Ουκρανία.
Αυτόν τον «υβριδικό πόλεμο» της πληροφόρησης τον ασκούν εδώ και αρκετό καιρό… Ο Όλεγκ Σουράγεφ τον έχει κάνει ένα από τα αγαπημένα του θέματα, τα τελευταία δέκα χρόνια, και στην ταινία του, Vatnikas, προσφέρει ένα είδος Groland[1] του ρωσικού καναλιού RT (πρώην Russia Today). Εδώ και αρκετά χρόνια, ο Άντριους Ταπίνας φιλοξενεί μια διαδικτυακή τηλεοπτική εκπομπή με τίτλο Laykites ten («Κρατείστε γερά»), στην οποία Λιθουανοί και ξένοι ειδικοί αποδομούν τη ρητορική της ρωσικής τηλεόρασης. «Είμαστε σε πλεονεκτική θέση για να γνωρίζουμε πόσο καλοί είναι οι Ρώσοι στην προπαγάνδα και την παραπληροφόρηση», μας εξηγεί. «Έχουμε βιώσει στο πετσί μας τη φρίκη του σοβιετικού καθεστώτος. Έχουν εγγραφεί όλα στο DNA μας, εδώ και γενιές. Παρακολουθήσαμε μάλιστα από πολύ κοντά την εισβολή στη Γεωργία, το 2008, την οποία ακολούθησε η εισβολή στην Κριμαία και το Ντονμπάς. Όλα αυτά τα χρόνια, προσπαθούσαμε να προειδοποιήσουμε τους δυτικούς συμμάχους μας. Χωρίς αποτέλεσμα».
Έτσι, περιμένοντας να εισακουστούν επιτέλους, και μπροστά στην απειλή που την έβλεπαν να έρχεται αυξανόμενη, ανέλαβαν δράση. Επαναφέροντας την υποχρεωτική στρατιωτική θητεία, το 2015. Και υπερδιπλασιάζοντας τον προϋπολογισμό των αμυντικών δαπανών. Για να είναι έτοιμοι. «Εσείς, στη Δυτική Ευρώπη, μετά από τόσα χρόνια ειρήνης και ευημερίας, αποκοιμηθήκατε λίγο, και αυτό είναι απολύτως κατανοητό. Εμείς δεν είχαμε τον χρόνο ή την ευκαιρία να κοιμηθούμε ή να είμαστε αφελείς… Και στη συνέχεια, η Ρωσία επιστράτευσε την ήπια ισχύ της. Αφήσατε τον εαυτό σας να τυφλωθεί από τις ρωσικές επενδύσεις στα πανεπιστήμια, από τα χρήματα των ολιγαρχών που τοποθέτησαν κεφάλαια στη χώρα σας και πλήρωσαν τους πολιτικούς σας… Εδώ, έχουμε πλήρη επίγνωση ότι είμαστε το τελευταίο σύνορο του ευρωπαϊκού και δημοκρατικού πολιτισμού και ότι αυτό μας επιβάλλει το καθήκον της επαγρύπνησης».
Οι Λιθουανοί δεν περίμεναν τον πόλεμο στην Ουκρανία για να δεσμευτούν στο ότι πρόσβαση στη δημοκρατία πρέπει να έχουν «όλοι οι λαοί που το επιθυμούν». Στο Βίλνιους πραγματοποιείται το ετήσιο φόρουμ Βίλνιους – Ρωσία, στο οποίο συγκεντρώνονται οι αντίπαλοι του Κρεμλίνου από όλο τον κόσμο. Από το 2006, το Βίλνιους φιλοξενεί επίσης το Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Ανθρωπιστικών Σπουδών του Μινσκ, το οποίο έκλεισε ο πρόεδρος-δικτάτορας της Λευκορωσίας, επειδή στόχος του πανεπιστημίου ήταν να εκπαιδεύσει τους νέους στη δημοκρατία. Έτσι, όταν, τον Αύγουστο του 2020, οι αντίπαλοι του Λουκασένκο άρχισαν να διώκονται επειδή αμφισβήτησαν τα, τουλάχιστον αμφίβολα, αποτελέσματα των προεδρικών εκλογών, η Λιθουανία άνοιξε διάπλατα τα σύνορά της σε αυτούς. Και μάλιστα ενώθηκε μαζί τους στον αγώνα τους με μια ανθρώπινη αλυσίδα 50.000 ανθρώπων περίπου, που εκτεινόταν από το Βίλνιους μέχρι τα σύνορα. «Στις χώρες της Βαλτικής, η ανθρώπινη αλυσίδα είναι χωρίς αμφιβολία το ισχυρότερο σύμβολο του αγώνα για την ελευθερία», εξηγεί ο Άντριους Ταπίνας, ο άνθρωπος που βρίσκεται πίσω από την οργάνωση αυτής της κινητοποίησης. «Έτσι, στις 23 Αυγούστου 1989, ενώ βρισκόμασταν ακόμη κάτω από τον σοβιετικό ζυγό, 2 εκατομμύρια άνθρωποι συγκεντρώθηκαν για να απαιτήσουν ανεξαρτησία και δημοκρατία. Ήμουν περίπου δέκα ετών και ήμουν εκεί με τους γονείς μου. Ήταν η αφετηρία της ανεξαρτησίας μας και μια ιδρυτική στιγμή για τη χώρα μας. Τριάντα ένα χρόνια αργότερα, μέχρι σήμερα, θελήσαμε να δείξουμε στους γείτονές μας ότι είχαμε επίγνωση της δυσκολίας του αγώνα τους, ότι τους στηρίζαμε και ότι έπρεπε να το πιστέψουν και αυτοί αφού εμείς το είχαμε πετύχει».
Το πιο εκπληκτικό είναι ότι η Λιθουανία έχει παράσχει ακόμη και μια εξαιρετικά συμβολική υποστήριξη σε δημοκράτες στην άλλη άκρη του κόσμου: τους Ταϊβανέζους. Τον Ιούλιο του 2021, άνοιξε ένα «διπλωματικό γραφείο εκπροσώπησης της Ταϊβάν» –το ισοδύναμο μιας de facto πρεσβείας–, μια σημαντική προσβολή για την Κίνα, η οποία έκτοτε έχει χρησιμοποιήσει όλα τα δυνατά οικονομικά και διπλωματικά αντίποινα.: «Είμαστε ιδιαίτερα προσηλωμένοι στη δημοκρατία, είναι προφανές», μας διαβεβαιώνει η Μαργαρίτα Σεσελγκυτέ, διευθύντρια του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων και Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου του Βίλνιους. «Στην περίπτωση της Ταϊβάν, υπάρχει και μια γεωπολιτική διάσταση. Εμείς, είμαστε μια μικρή χώρα που χρειάζεται την προστασία των Ηνωμένων Πολιτειών και θέλαμε να τους δείξουμε την υποστήριξή μας σε μια περιοχή του κόσμου που είναι ζωτικής σημασίας γι’ αυτούς σήμερα: τον Ινδο-Ειρηνικό ωκεανό και ειδικότερα την Ταϊβάν. Ακόμη και αν αυτό σήμαινε ότι θα προκαλούσαμε την οργή της Κίνας. Ουδέν κακόν αμιγές καλού. Μας επέτρεψε να δείξουμε στους υπόλοιπους Ευρωπαίους που προσελκύονταν από το Πεκίνο τι συμβαίνει όταν τους εναντιώνεσαι και ότι είναι προτιμότερο να παραμείνεις ανεξάρτητος». «Γι’ αυτό αγαπώ τη χώρα μου», λέει ενθουσιασμένος ο Άντριους Ταπίνας. «Κράτη πέντε φορές μεγαλύτερα από εμάς θα δίσταζαν να κάνουν κάτι τέτοιο, για να μην εκνευρίσουν την Κίνα. Εμείς όμως το επιχειρούμε. Γνωρίζουμε την αξία της δημοκρατίας και δεν θα την ξεπουλήσουμε για να προστατεύσουμε τις επιχειρήσεις μας ή την άνεσή μας».
[1] Groland: πρόκειται για μια φανταστική χώρα, σε γαλλική χιουμοριστική τηλεοπτική εκπομπή, που διακωμωδεί την πολιτική κατάσταση σε εθνικό και διεθνές επίπεδο (σ.τ.μ.)
