Εδώ και δύο χρόνια, και μετά τον θάνατο της νεαρής Κούρδισσας Μαχσά Αμινί, η οποία σκοτώθηκε από την αστυνομία ηθών στις 16 Σεπτεμβρίου 2022, οι Ιρανές γυναίκες αγωνίζονται ενάντια στο ισλαμιστικό καθεστώς των μουλάδων. Στο επίκεντρο αυτού του αγώνα βρίσκεται η υποχρεωτική μαντίλα που επιβλήθηκε σε όλες τις γυναίκες από τότε που οι αγιατολάχ ανέβηκαν στην εξουσία. Η Ιρανή φεμινίστρια, πολιτική ακτιβίστρια Σιρίν Εμπαντί, πρώην δικαστής, εξόριστη στη Μεγάλη Βρετανία και κάτοχος του βραβείου Νόμπελ Ειρήνης, μιλάει στο Σαρλί Εμπντό για την εξέλιξη του κινήματος «Γυναίκες, Ζωή, Ελευθερία» και αποκρυπτογραφεί τις στρατηγικές τής εξουσίας για να κρατήσει τον πληθυσμό της υπό έλεγχο σε ένα νέο πλαίσιο: τον πόλεμο μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς, που υποστηρίζεται από την Τεχεράνη.
Charlie Hebdo: Δύο χρόνια μετά τη δολοφονία της Μαχσά Αμινί, η οποία δολοφονήθηκε από την αστυνομία ηθών, επειδή φορούσε «ανάρμοστα» τη μαντίλα, και τη γέννηση του κινήματος «Γυναίκες, Ζωή, Ελευθερία», τι μπορείτε να μας πείτε για την κατάσταση της κινητοποίησης στο Ιράν;
Σιρίν Εμπαντί: Η μορφή της κινητοποίησης έχει αλλάξει, και είναι αλήθεια πως οι διαδηλώσεις στους δρόμους έχουν μειωθεί. Ωστόσο, στον βαθμό που κανένα από τα αιτήματα ή τις ανάγκες του λαού δεν έχει ικανοποιηθεί, η δυσαρέσκεια όχι μόνο εξακολουθεί να είναι παρούσα σε μεγάλο βαθμό, αλλά και το χάσμα μεταξύ του πληθυσμού και της κυβέρνησης που βρίσκεται στην εξουσία διευρύνεται καθημερινά. Για να συνοψίσω την κατάσταση, θα έλεγα ότι το Ιράν σήμερα είναι μια πυριτιδαποθήκη έτοιμη να εκραγεί ανά πάσα στιγμή.
Καθώς μάλιστα η κοινωνική κατάσταση των Ιρανών δεν βελτιώνεται…
Οι Ιρανοί βρίσκονται σε μια κρίσιμη κατάσταση, πρωτοφανή για τη χώρα. Αυτή τη στιγμή, εν μέσω καύσωνα, παρουσιάζονται πολυάριθμες διακοπές ρεύματος. Σε αρκετές περιοχές της χώρας, σε γραφεία, διοικήσεις και τράπεζες, ανακοινώθηκε επίσημα ότι το ωράριο εργασίας θα μειωθεί σε τέσσερις ώρες την ημέρα λόγω της έλλειψης ηλεκτρικού ρεύματος. Επιπλέον, με τις υψηλές θερμοκρασίες, συμπεριλαμβανομένης και της Τεχεράνης, οι κάτοικοι πρέπει να ανέχονται τις διακοπές ρεύματος και νερού.
Την Τρίτη 13 Αυγούστου, Ιρανοί κρατούμενοι, ιδίως γυναίκες, ξεκίνησαν απεργία πείνας για 29η συνεχή εβδομάδα. Οι διαμαρτυρίες αυτές σηματοδοτούν ένα σημείο καμπής;
Πρόκειται για μια από τις πιο ενδιαφέρουσες νέες μορφές διαμαρτυρίας σήμερα. Οι φωνές αυτές υψώνονται μέσα από τις ίδιες τις ιρανικές φυλακές. Οι πολιτικοί κρατούμενοι πραγματοποιούν πλέον απεργία πείνας κάθε εβδομάδα, κάθε Τρίτη. Το κάνουν για να διαμαρτυρηθούν για τις εκτελέσεις που εξακολουθούν να πραγματοποιούνται με συνοπτικές διαδικασίες, και οι οποίες αυξάνονται. Φυσικά, πρόκειται, παράλληλα, για μια γενική διαμαρτυρία κατά της κυβέρνησης.
Πρόκειται για την περίπτωση της συμπατριώτισσάς σας και κατόχου του Νόμπελ Ειρήνης 2023, Ναργκές Μοχαμαντί, μιας φεμινίστριας ακτιβίστριας που έχει φυλακιστεί από το καθεστώς…
Πράγματι, έχω πληροφορίες για τη Ναργκές Μοχαμαντί και γνωρίζω ότι συμμετέχει ενεργά σε αυτές τις διαμαρτυρίες των φυλακών, όπως, πρέπει να πω, και όλες ανεξαιρέτως οι φεμινίστριες κρατούμενες που είναι φυλακισμένες από το καθεστώς και συμμετέχουν σε αυτές τις κινητοποιήσεις. Αυτές οι διαμαρτυρίες γνωστοποιούνται ευρέως στο Ιράν και έχουν μεταβληθεί σε σημείο συσπείρωσης της αντίστασης. Με τον ίδιο τρόπο που σε πολλές χώρες του εξωτερικού, ιδιαίτερα στην Ευρώπη, κάθε Σάββατο και Κυριακή διοργανώνονται διαδηλώσεις έξω από τις ιρανικές πρεσβείες για να διαμαρτυρηθούν ενάντια σε αυτές τις πολιτικές εκτελέσεις.
Στην πραγματικότητα, οι διαμαρτυρίες έχουν πάρει υποχρεωτικά διαφορετική μορφή, δεδομένου ότι καταστέλλονται πολύ αυστηρά. Στην πράξη, η αστυνομία έχει εντολή να πυροβολεί τον πληθυσμό. Πολλοί άνθρωποι έχουν σκοτωθεί. Οι κρατούμενοι, από την πλευρά τους, γνωρίζουν ότι δεν έχουν τίποτα να χάσουν, ότι το τίμημα θα ήταν πολύ υψηλό για την κυβέρνηση αν αποφάσιζε να εκτελέσει όλους εκείνους που διαμαρτύρονταν στα κελιά τους. Είναι ένας τρόπος να εκμεταλλευτούν αυτή την κατάσταση για να συνεχίσουν τον αγώνα.
Πέρυσι μας λέγατε: «Ο επικεφαλής των Φρουρών της Επανάστασης απάντησε σε όσους λένε ότι το καθεστώς πρέπει να φύγει: “Θα δημιουργήσουμε μια θάλασσα αίματος γι’ αυτούς”». Σήμερα, θα λέγατε ότι τήρησε τον λόγο του;
Νομίζω ότι η απειλή του αφορούσε στην περίπτωση που θα έπεφτε το καθεστώς. Τώρα ξέρουν ότι η θάλασσα του αίματος θα τους παρασύρει και αυτούς. Ήταν ένας τρόπος εκφοβισμού των διαδηλωτών λέγοντάς τους ότι τα χειρότερα θα συνέβαιναν αν έπεφτε η κυβέρνηση. Προς το παρόν, δυστυχώς, οι μουλάδες είναι ακόμα στην εξουσία.
Μήπως η ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση συνιστά μια πολιτική ευκαιρία για τις αρχές, οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιήσουν την επικείμενη σύγκρουση για να ελέγξουν τον πληθυσμό;
Πρώτα απ’ όλα, πρέπει να πω ότι σε καμία περίπτωση ο ιρανικός λαός δεν υποστηρίζει τους μουλάδες. Εάν επρόκειτο να γίνει πόλεμος, δεν θα είχε ποτέ την υποστήριξη του λαού. Αλλά το καθεστώς δεν διστάζει να υποδαυλίσει οποιαδήποτε εσωτερική ή εξωτερική σύγκρουση, η οποία θα μπορούσε, δεδομένης της τρέχουσας έντασης, να αναζωπυρωθεί ανά πάσα στιγμή, για να απασχολήσει την προσοχή των Ιρανών. Είναι ένας τρόπος να πει: «Κοιτάξτε τι συμβαίνει στην Ουκρανία, κοιτάξτε τι συμβαίνει στην Παλαιστίνη…». Όλα τα μέσα είναι καλά για να παίξουν το χαρτί του έθνους που κινδυνεύει και να προσπαθούν να δημιουργήσουν ένα είδος εσωτερικής ηρεμίας. Μια ανάπαυλα που θα είναι εντελώς απατηλή.
Δηλαδή αυτές οι εντάσεις μεταξύ Ιράν και Ισραήλ δεν είχαν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία λαϊκής υποστήριξης προς το καθεστώς;
Σε καμία περίπτωση.
Η «εκλογή» του νέου προέδρου, Μασούντ Πεζεσκιάν, ο οποίος ενίοτε παρουσιάζεται καταχρηστικά ως «προοδευτικός», δεν αλλάζει, φανταζόμαστε, στο παραμικρό την κατάσταση των Ιρανών γυναικών ή τις πολιτικές που ασκούνται στη χώρα;
Η εκλογή του δεν αλλάζει απολύτως τίποτα, αφού όλες οι σημαντικές αποφάσεις λαμβάνονται από τον ανώτατο Ηγέτη, τον αγιατολάχ Χαμενεΐ, ο οποίος είναι παντοδύναμος. Ο Μασούντ Πεζεσκιάν αποτελούσε πάντοτε κομμάτι αυτού του καθεστώτος και μάλιστα ήταν μέλος του κοινοβουλίου. Ανήκει στο ισχύον σύστημα. Επομένως, κατά τη διάρκεια της θητείας του στην εξουσία, δεν θα υπάρξει καμία χαλάρωση απέναντι στις λαϊκές διαμαρτυρίες.
Με πολύ συγκεκριμένους όρους, πώς είναι η ζωή των Ιρανών γυναικών σήμερα; Μερικές φορές ακούγεται ότι η κοινωνία έχει «φιλελευθεροποιηθεί»…
Η βία και η καταστολή κατά των γυναικών είναι πιο έντονη από ποτέ. Μόλις πρόσφατα, μια γυναίκα κατέληξε στο νοσοκομείο επειδή οδηγούσε το αυτοκίνητό της χωρίς μαντίλα. Της ζητήθηκε να σταματήσει – ίσως δεν ήθελε να υπακούσει ή ίσως δεν άκουσε τι της είπαν. Η αστυνομία την πυροβόλησε και η σφαίρα καρφώθηκε στη σπονδυλική της στήλη. Πρόκειται για μια σαφή ένδειξη ότι το καθεστώς δεν έχει καμία πρόθεση να παραιτηθεί από το θέμα της μαντίλας, διότι είναι ξεκάθαρο ότι η μαντίλα έχει γίνει πλέον το λάβαρο του αγώνα ενάντια στο ισχύον σύστημα. Οι μουλάδες γνωρίζουν ότι, αν υποχωρήσουν σε αυτό το θέμα, θα δώσουν στις γυναίκες και στον λαό την αίσθηση της νίκης, κάτι που είναι επικίνδυνο για αυτούς. Η μαντίλα έχει μεταβληθεί επομένως στο επίκεντρο του αγώνα.
Ωστόσο, πρέπει να πω ότι ούτε οι γυναίκες παραιτούνται. Μόλις η αστυνομία τούς γυρίσει την πλάτη, βγάζουν τη μαντίλα, γράφουν κείμενα διαμαρτυρίας, φωτογραφίζονται με ακάλυπτο κεφάλι. Δεν πρόκειται να το βάλουν κάτω.
Πώς τα πάει σήμερα η ιρανική διασπορά; Μήπως, μετά τα γεγονότα μεταξύ της Χαμάς και του Ισραήλ και την έλλειψη υποστήριξης από τις δυτικές κυβερνήσεις για την ιρανική υπόθεση, υπάρχει ένα αίσθημα αποθάρρυνσης;
Οι Ιρανοί, είτε στη χώρα τους είτε στην εξορία, είναι πάντα πολύ σαφείς και, πιστεύω, αρκετά ομόφωνοι στην καταδίκη και τη βαθιά λύπη τους για το γεγονός ότι το καθεστώς αφιερώνει μεγάλο μέρος του κρατικού προϋπολογισμού για την υποστήριξη τρομοκρατικών ομάδων, είτε πρόκειται για τη Χαμάς, είτε για τους Χούθι, είτε για τη Χεζμπολάχ. Αυτή είναι μια πολιτική που βιώνεται πολύ άσχημα από τους Ιρανούς, παρόλο που είναι, το πιστεύω βαθιά, αλληλέγγυοι με τον παλαιστινιακό λαό. Δεν μπορούν να αποδεχθούν το γεγονός ότι, στην παρούσα φάση, ενώ οι μουλάδες χρηματοδοτούν αυτές τις ομάδες, το Ιράν στερείται το νερό και το ηλεκτρικό ρεύμα και ότι η οικονομική κατάσταση γίνεται όλο και πιο αφόρητη για τον πληθυσμό.
Μια ερώτηση σχετικά με τη χώρα στην οποία έχετε βρει άσυλο, τη Μεγάλη Βρετανία. Η δολοφονία μικρών παιδιών από έναν Άγγλο με γονείς από τη Ρουάντα –ένα περιστατικό που αξιοποιήθηκε από την ακροδεξιά– προκάλεσε συγκρούσεις μεταξύ αυτής της ρατσιστικής ακροδεξιάς και αυτού που θα μπορούσε να περιγραφεί ως θρησκευτική, ισλαμική ακροδεξιά. Συμφωνείτε με την ανάλυση ότι υπάρχουν δύο ακροδεξιές ομάδες που συγκρούονται;
Απολύτως, συμφωνώ απόλυτα με την ανάλυσή σας. Η ακροδεξιά με θρησκευτικές, ισλαμιστικές τάσεις για την οποία μιλάτε, μπορεί να συγκριθεί με αυτό που συνέβη στο Ιράν το 1979, κατά τη διάρκεια της ισλαμικής επανάστασης, η οποία κατά κάποιον τρόπο δημιούργησε αυτή την ιδεολογία, ιδίως επειδή υπάρχουν μουσουλμανικοί πληθυσμοί στην Ευρώπη που ζουν σε επισφαλείς συνθήκες, αλλά και επειδή το ιρανικό καθεστώς χρηματοδοτεί σκόπιμα ορισμένες από αυτές τις ομάδες στη Δύση.
Ανησυχείτε ότι μπορεί να υπάρξει υποχώρηση των ελευθεριών, των ίδιων των ελευθεριών που αναζητήσατε να βρείτε ερχόμενη στην Ευρώπη;
Δεν θα έλεγα ότι ανησυχώ για την Ευρώπη. Εδώ, η κοινωνία των πολιτών είναι ισχυρή και εκφράζεται. Το είδαμε αυτό στην Αγγλία, όπου οι άνθρωποι βγήκαν στους δρόμους για να πουν ότι δεν θα επιτρέψουν να περάσει η εξτρεμιστική ρητορική. Ο κίνδυνος βρίσκεται αλλού. Αυτό που είναι ανησυχητικό είναι να βλέπουμε ακροαριστερά κινήματα τα οποία, στην παρόρμησή τους ενάντια στον καπιταλισμό ή ενάντια στις Ηνωμένες Πολιτείες, μπορούν να παρασυρθούν από ιδέες που βρίσκονται κοντά σε αυτή την ακραία θρησκευτική δεξιά. Η πεποίθηση ότι κάθε ομάδα που αντιτίθεται στους Αμερικανούς είναι άξια εμπιστοσύνης και μπορεί να αποτελέσει εταίρο είναι κάτι που βλέπω ακόμη και σε ορισμένες δεξαμενές σκέψης. Άνθρωποι που δεν είναι καθόλου θρησκευόμενοι, εξαιτίας του κοινού εχθρού, όπως θεωρούν τις Ηνωμένες Πολιτείες, αποδέχονται, ακόμη και ασυνείδητα ίσως, να γίνουν εταίροι αυτής της ακραίας θρησκευτικής δεξιάς.
