του Κρίς Ζαμπέλις
Kαθώς η ορμή των αντικαθεστωτικών διαδηλώσεων εναντίον του Σύρου προέδρου Μπασάρ Αλ Άσαντ αντιμετωπίζεται με ολοένα πιο βίαιη καταστολή, προκύπτουν ερωτήματα σχετικά με τη βιωσιμότητα του συριακού καθεστώτος, το οποίο θεωρείται από τα πλέον αυταρχικά στην περιοχή.
Όπως και άλλοι λαοί στον αραβικό κόσμο, που για δεκαετίες στέναζαν κάτω από αυταρχικά καθεστώτα, οι Σύροι διαδηλώνουν ενάντια στην απουσία δημοκρατικών ελευθεριών, την περιφρόνηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τη διαφθορά που μαστίζει τη συριακή κοινωνία. Καθώς εύλογα και δίκαια παράπονα, τα οποία δημιουργήθηκαν μέσα στον χρόνο, βρίσκουν τον δρόμο προς τη διεκδίκηση μέσω της απείθειας, αδικημένα τμήματα της συριακής κοινωνίας, όπως και καταπιεσμένες εθνικές μειονότητες σαν την πολυπληθή κουρδική, βρίσκουν επιτέλους τη δική τους φωνή.
Οι ταραχές στη Συρία έχουν πλέον επεκταθεί και στις βόρειες και βορειοανατολικές επαρχίες της χώρας όπου διαμένει ο κύριος πληθυσμός της κουρδικής εθνικής μειονότητας, ειδικά στο Χαλέπι, την Αλ Ράκα και την επαρχία Αλ Χάσακα, που συνορεύει με τις κουρδικές περιοχές της Τουρκίας και του Ιράκ. Οι κουρδικές γειτονιές και χωριά σε ολόκληρη την υπόλοιπη Συρία έχουν ξεσηκωθεί.
Οι περισσότεροι Κούρδοι της Συρίας φαίνεται πως ξεσπούν ενάντια στο καθεστώς Άσαντ ως Σύροι και όχι ως Κούρδοι. Σε μια συγκέντρωση στην πόλη Αλ Αμούντα, στην επαρχία Αλ Χάσακα, οι διαδηλωτές φώναζαν το σύνθημα «Θεός, Συρία, ελευθερία και τέλος», μια παράφραση ενός δημοφιλούς μπααθικού συνθήματος που πήγαινε ως εξής, «Θεός, Συρία, Άσαντ και τέλος». Επίσης, οι διαδηλωτές έφεραν συριακές σημαίες και πανό που έγραφαν «Σεβασμό στους ήρωες της ελευθερίας» και «Είμαστε όλοι η Συρία».
Παρ’ όλα αυτά, σε μια συγκέντρωση στις 20 Μάρτη στην κουρδική πόλη Αλ Καμίσλι, εν μέσω των εορτασμών για το Νεβρόζ (την περσική πρωτοχρονιά) –το οποίο παραδοσιακά γιορτάζεται από τους Σύρους Κούρδους και διώκεται από τις αρχές– οι διαδηλωτές ανέμιζαν κουρδικές σημαίες και φώναζαν συνθήματα όπως «Ζήτω το Κουρδιστάν».
Δυτικό Κουρδιστάν
Η περιοχή που κατοικείται από τους Κούρδους της Συρίας θεωρείται το δυτικό ή συριακό Κουρδιστάν. Ο κουρδικός πληθυσμός της Συρίας υπολογίζεται στο 1.5 με 2 εκατομμύρια σε ένα σύνολο 22 εκατομμυρίων Σύρων. Η κουρδική είναι έτσι η μεγαλύτερη μη αραβική μειονότητα σε μια από τις πλέον εθνικά και θρησκευτικά πολύμορφες χώρες της περιοχής.
Οι Κούρδοι στη Συρία απαγορεύεται να χρησιμοποιούν τη γλώσσα τους τόσο στην εκπαίδευση όσο και στις διάφορες επίσημες συγκεντρώσεις.
Οι περισσότεροι Κούρδοι της Συρίας είναι σουνίτες μουσουλμάνοι, αλλά η κοινότητα περιλαμβάνει και σημαντικούς αριθμούς αλεβιτών, σιιτών, χριστιανών και οπαδών διαφόρων άλλων δογμάτων. Οι Κούρδοι της Συρίας έχουν επίσης οικογενειακούς και φυλετικούς δεσμούς με ομοεθνείς τους στην Τουρκία ή το Ιράκ, καθώς και μια έντονη αίσθηση της κουρδικής ταυτότητας που ξεπερνά τα σύνορα.
Μια σειρά από πρόσφατα συμβάντα είναι ενδεικτικά της έχθρας που σιγοβράζει κάτω από την επιφάνεια της συριακής κοινωνίας σε σχέση με τη θέση της κουρδικής μειονότητας.
Για παράδειγμα, τον Μάρτιο του ’04 έλαβε χώρα ένα σοβαρό επεισόδιο στη διάρκεια ποδοσφαιρικού αγώνα ανάμεσα σε Άραβες και Κούρδους φιλάθλους στη πόλη Αλ Καμίσλι. Οι Κούρδοι ανέμιζαν κουρδικές σημαίες και φώναζαν συνθήματα υπέρ του Τζορτζ Μπους και των Κούρδων ηγετών του Ιράκ, Μασούντ Μπαρζανί και Τζαλάλ Ταλαμπανί. Οι μετέπειτα συγκρούσεις μεταξύ των οπαδών προκάλεσαν τη βάρβαρη καταστολή των συριακών δυνάμεων ασφαλείας, οι οποίες άφησαν πίσω τους 36 νεκρούς και εκατοντάδες τραυματίες, στην πλειοψηφία τους Κούρδους.
Λιγότερο δραματικές ταραχές με πρωταγωνιστές Κούρδους έχουν προκαλέσει συγκρούσεις με τις συριακές δυνάμεις ασφαλείας στις κουρδικές γειτονιές του Χαλεπιού και της Δαμασκού.
Το ζήτημα της πολιτογράφησης
Οι Κούρδοι μετανάστες από τη γειτονική Τουρκία έφτασαν στη Συρία τις δεκαετίες ανάμεσα στο 1920 και το 1950 για να ξεφύγουν από την ανέχεια και να καλλιεργήσουν τη γόνιμη, αλλά αναξιοποίητη γη της επαρχίας Αλ Χάσακα. Το 1962, οι συριακές αρχές ανακάλεσαν την συριακή υπηκοότητα 120 χιλιάδων Κούρδων της επαρχίας Αλ Χάσακα με την αιτιολογία ότι δεν είχαν γεννηθεί στη Συρία.
Γνωστοί ως al-ajanib (οι ξένοι), οι Κούρδοι της Συρίας που δεν έχουν συριακή υπηκοότητα ξεπερνούν τους 300 χιλιάδες. Αντιμετωπιζόμενοι ως ξένοι από το κράτος, οι Κούρδοι αυτοί, απαγορεύεται να κατέχουν γη, να φοιτούν στα πανεπιστήμια και να εργάζονται στον δημόσιο τομέα ή να αποκτούν συριακό διαβατήριο για να ταξιδέψουν στο εξωτερικό.
Κάποιες δεκάδες χιλιάδες Κούρδοι άνευ υπηκοότητας, γνωστοί ως al maktoumeen (οι κρυφοί), δεν έχουν ούτε καν ταυτότητες, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να εισαχθούν σε νοσοκομείο και να έρθουν σε οποιαδήποτε επαφή με το συριακό κράτος.
Σε μια προσπάθεια να κατευνάσει τους Κούρδους διαδηλωτές, ο Άσαντ εξέδωσε ένα διάταγμα στις 7/4/2011, το οποίο παρέχει τη συριακή υπηκοότητα στους Κούρδους που δεν έχουν τα απαιτούμενα δικαιολογητικά. Επίσης, με μια κίνηση σχεδιασμένη να κερδίσει την εύνοια της κουρδικής κοινότητας, 48 Κούρδοι πολιτικοί κρατούμενοι απελευθερώθηκαν από τις συριακές φυλακές έχοντας παραμείνει έγκλειστοι επί έναν χρόνο λόγω των πολιτικών τους δραστηριοτήτων.
Ωστόσο, μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’90 οι τοπικές γεωπολιτικές της τακτικές επέβαλλαν την υποστήριξη του κουρδικού εθνικισμού εναντίον της Τουρκίας. Η Συρία παρείχε εκτεταμένη επιχειρησιακή υποστήριξη στο ΡΚΚ (Κόμμα Εργατών του Κουρδιστάν), που μάχεται για την ανεξαρτησία των Κούρδων της Τουρκίας.
Πολλά έχουν ειπωθεί για το πρόσφατο λιώσιμο του πάγου στις σχέσεις Συρίας-Τουρκίας. Κάποτε οι δύο χώρες είχαν άκρως ανταγωνιστική σχέση. Οι εδαφικές διεκδικήσεις της Συρίας στη νότια επαρχία Χατάι της Τουρκίας καθώς και οι έντονες διαφωνίες για την εκμετάλλευση των υδάτων του ποταμού Ευφράτη (η κατασκευή μιας σειράς φραγμάτων στον Άνω Ευφράτη, στο τουρκικό έδαφος, περιόρισε δραστικά την πρόσβαση της Συρίας στα νερά του ποταμού), χαρακτήριζαν τις σχέσεις των δύο χωρών για δεκαετίες. Η συμμαχία εξάλλου της Τουρκίας με το Ισραήλ, τον κύριο εχθρό της Συρίας στην περιοχή, ήταν ο βασικός λόγος υποστήριξης του ΡΚΚ εκ μέρους της.
Ήταν τέτοια η υποστήριξη της Συρίας προς το ΡΚΚ, που η Δαμασκός έκανε τα στραβά μάτια στη στρατολόγηση χιλιάδων Κούρδων της Συρίας ως μαχητών της οργάνωσης.
Η ένταση μεταξύ των δύο χωρών έφτασε στο ζενίθ όταν η Τουρκία απείλησε να εισβάλει στη Συρία το 1998 λόγω της συριακής υποστήριξης στο ΡΚΚ. Η βελτίωση των σχέσεων μεταξύ των δύο πρώην αντιπάλων φαίνεται από τη διμερή συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας. Με τη Συρία να έχει εγκαταλείψει την υποστήριξη του ΡΚΚ, οι δύο χώρες πλέον συνεργάζονται για να τσακίσουν το αντάρτικο.
Ένα πρόσφατο παράδειγμα της αγαστής σύμπνοιας Τουρκίας-Συρίας ήταν και η παράδοση, τον Μάιο, από συριακής πλευράς, δύο μελών του ΡΚΚ στις τουρκικές αρχές για υποτιθέμενες στρατιωτικές ενέργειες στο τουρκικό έδαφος. Εκατόν είκοσι πέντε μέλη του ΡΚΚ έχουν παραδοθεί στην Τουρκία από τις συριακές αρχές από το 1998 ως σήμερα.
Το φαινόμενο της επέκτασης των ταραχών
Υπάρχουν ήδη ενδείξεις ότι το ΡΚΚ εκμεταλλεύεται τις ταραχές στη Συρία για να ενισχύσει τις επιχειρήσεις του. Την 1η Απριλίου, τουρκικές δυνάμεις συγκρούστηκαν με μαχητές του ΡΚΚ στην επαρχία Χατάι σκοτώνοντας επτά αντάρτες. Επίσης, οι Τούρκοι ανακάλυψαν ένα κρησφύγετο με άφθονο οπλισμό, που περιλάμβανε όπλα, εκτοξευτές ρουκετών, χειροβομβίδες και πλαστικά εκρηκτικά. Οι αντάρτες αναφέρθηκε ότι πέρασαν το πολεμικό υλικό από τη γειτονική Συρία. Οι τουρκικές αρχές υποστήριξαν ότι ματαίωσαν δύο ακόμη απόπειρες ανταρτών του ΡΚΚ να περάσουν τα σύνορα με τη Συρία μέσα στο Γενάρη και Φλεβάρη του ’11.
Το ΡΚΚ παρακολουθεί τα γεγονότα στη Συρία με προσοχή. Στηλιτεύοντας την απώλεια της συμμάχου του Συρίας μετά την προσέγγιση με την Τουρκία, ο Τσεμίλ Μπαγίκ, ιδρυτικό μέλος του ΡΚΚ, αναφέρθηκε στη Συρία ως «τουρκική επαρχία», σε μια δήλωσή του στην επίσημη ιστοσελίδα του κόμματος. Πρόσφατα, το ΡΚΚ κάλεσε τη Συρία να συνομιλήσει με τους Κούρδους. Ο Μουράτ Καραγιλάν, διοικητής του ΡΚΚ, πρότεινε στη Συρία την αυτονομία της κουρδικής κοινότητας της Συρίας και την αναγνώριση της κουρδικής ταυτότητας, προσθέτοντας ότι «αν οι Κούρδοι επαναστατήσουν (στη Συρία), θα υπάρξουν πολύ βαθύτερες επιπτώσεις από την εξέγερση της αραβικής κοινότητας της χώρας».
Ο Κρις Ζαμπέλης είναι συγγραφέας και ερευνητής της Helios Global Inc.
Μετάφραση Dean M.
