Ν. Μαστοράκης: Δεν έχουμε βρει το πώς θα ξεκινήσει κάποιος πατώντας στην παράδοση για να πάει στον νεωτερισμό

679

 Νίκος Μαστοράκης

Συνέντευξη του Νίκου Μαστοράκη στη Μυρτώ Λοβέρδου από το Βήμα

Σκηνοθετεί τις «Νεφέλες» του Αριστοφάνη και δεν κρύβει την ανησυχία του για τον «νεφελώδη καιρό» της Ελλάδας

Ο Νίκος Μαστοράκης επέλεξε τις «Νεφέλες» του Αριστοφάνη για να μοιραστεί την ανησυχία, την αγωνία αλλά και την αγανάκτηση που βιώνει καθημερινά στην Αθήνα και στην Ελλάδα. Σκηνοθέτης ουσιαστικός, άνθρωπος βαθύς και καλλιτέχνης που συνδιαλέγεται με το παγκόσμιο, πιστεύει ότι σήμερα πρέπει να παίρνουμε θέση απέναντι στα πράγματα, μια που έχουμε πλέον φθάσει στο «μη περαιτέρω».

Κύριε Μαστοράκη, γιατί επιλέξατε τις «Νεφέλες»;

«Ίσως είναι από τα ελάχιστα έργα του Αριστοφάνη που με έχουν απασχολήσει γιατί ασχολείται με τις ιδέες. Πρόκειται για μια κωμωδία ιδεών. Είναι επίσης το πιο σφικτό δραματουργικά έργο του, σχεδόν τραγικής διάστασης. Με το θέμα του φέρνει σε αντιπαράθεση τις παλαιές ιδέες και την παράδοση με τον νεωτερισμό. Ο Αριστοφάνης ως συντηρητικός συγγραφέας που είναι τάσσεται υπέρ της παράδοσης. Και αυτό είναι που μας έχει ταλανίσει από γενέσεως ελληνικού κράτους. Ακόμη και σήμερα μιλάμε για νεωτερισμούς, μη μπορώντας να αποκτήσουμε μια γέφυρα ανάμεσα στον νεωτερισμό και στην παράδοση».

Το αρχαίο δράμα πάντως αποτελεί μια σταθερά. Μπορούν να παίξουν ρόλο έργα όπως οι «Νεφέλες»;

«Δυστυχώς πιστεύω ότι ακόμη κι αυτό το έχουμε λίγο σαν couleur locale. Θα ρωτούσα ευθέως: Γιατί δεν παίζουμε αυτά τα έργα τον χειμώνα; Γιατί μόνο το καλοκαίρι; Είναι ίσως τα πιο σημαντικά έργα του παγκόσμιου δραματολογίου και ασχολούμαστε μαζί τους με έναν ευκαιριακό τρόπο. Είναι, δηλαδή, καλοκαιρινό ρεπερτόριο…».

Η Ελλάδα πού θα λέγατε ότι βρίσκεται σήμερα;

«Το πρόβλημά μας είναι ότι δεν είμαστε ούτε μια παραδοσιακή κοινωνία ούτε μια νεωτεριστική. Δεν έχουμε βρει το πώς θα ξεκινήσει κάποιος πατώντας στην παράδοση για να πάει στον νεωτερισμό. Σαν τον Προκρούστη, είμαστε με ανοιχτά τα πόδια, έτοιμοι να μας διαμελίσουν στα δύο».

Γιατί πιστεύετε ότι μείναμε στο ενδιάμεσο;

«Νομίζω ότι έχουμε προσχωρήσει στον νεωτερισμό αμαχητί. Αν σκεφθεί κανείς την πολιτιστική μας παράδοση, είναι απούσα στον νεότερο πολιτισμό πλήρως. Φτιάχνουμε πράγματα από δεύτερο χέρι. Δεν ξέρω πού οφείλεται. Ίσως ότι από πολύ νωρίς κάναμε πέρα την πολιτιστική μας παράδοση – με εξαίρεση τη γενιά του ’30. Ο Κουν έλεγε ότι τον επηρέασε πολύ ο Κόντογλου. Σήμερα ποιος μιλάει για επίδραση ευρύτερων πνευματικών πεδίων όπως είναι η δημοτική μουσική ή το αστικό ιδίωμα του ρεμπέτικου; Είτε ξεχάστηκαν είτε απλώς παρίστανται».

Είναι θέμα πολιτείας;

«Κυρίως είναι θέμα πολιτείας, αλλά είναι και κοινωνικό. Φθάσαμε στο “καταναλώνω, άρα υπάρχω”. Πουθενά δεν υπάρχουν πλέον στεγανά… Έχουμε χάσει την μπάλα. Όλα είναι σαν μια κουνημένη φωτογραφία».

 

Παρόμοια στοιχεία «κουνημένης φωτογραφίας» παρατηρείτε στην Ευρώπη;

«Όχι, όχι, σαφώς όχι. Γιατί η ιστορική πορεία της Ευρώπης ήταν στις περισσότερες τουλάχιστον χώρες αδιάσπαστη. Ως πρόσφατα δεν μιλούσαμε για το ’21. Δεν μιλάμε για την ιστορία μας. Και αν δεν κοιτάξεις το παρελθόν δεν έχεις μέλλον».

Ανάμεσα στο δίπολο Στρεψιάδη – Φειδιππίδη η παράσταση παίρνει θέση;

«Γενικά παίρνω θέση σε όλα τα θέματα και πιθανόν αυτό να θεωρηθεί και παράτολμο. Σήμερα ειδικότερα πρέπει να παίρνουμε θέση. Αντιπαραθέτω την εξύβριση του αριστοφανικού Σωκράτη με την εξιδανίκευση του πλατωνικού Σωκράτη. Ουσιαστικά έχουμε να κάνουμε με δύο προσωπεία. Και οι δύο, πατέρας και γιος, αλλιώς ξεκινούν κι αλλιώς καταλήγουν. Αυτό που συνδιαλέγεται τελικά είναι το ποιος έχει τον ισχυρό λόγο, δηλαδή τον Άδικο, αυτόν που θα καταφέρει να εξαπατήσει τους δανειστές του. Όταν βλέπει ότι δεν τα καταφέρνει, φέρνει τον γιο. Και προκύπτει μια τερατογένεση».

 

Σήμερα κάνουμε διάλογο μέσα στην κοινωνία;

«Νομίζω ότι περισσότερο γίνεται στο επίπεδο της πολιτικής, αλλά όχι επί της ουσίας, για το θεαθήναι. Και θα φανεί στην παράσταση αυτό. Στην ουσία είναι πολύ δύσκολο να αντιπαρατεθούν πολιτικές ιδέες σήμερα. Ο νεοφιλελευθερισμός έχει ισοπεδώσει τα πάντα. Ζούμε μια παγκόσμια κρίση. Αν ήταν τοπική, δεν θα φοβόταν κανείς να μας εξαφανίσει – αλλά τώρα μαζί με την κατάρρευση της Ελλάδας θα παρασυρθούν κι άλλες χώρες. Στη Γερμανία για πρώτη φορά είδα τέτοια χάλια, με καταλήψεις, ανέργους και σκηνές στις πλατείες όπως στο Αμβούργο».

«Κοινωνία εξαπάτησης, λούστρου και μπουρδολογίας»

Έχετε βρει τα χαρακτηριστικά της Ελλάδας σε άλλες χώρες;

«Όχι. Είμαστε πολύ ιδιαίτερη χώρα. Τα χαρακτηριστικά μας τα βρίσκουμε καταμερισμένα σε πολλές. Το ότι δεν εφαρμόζουμε τους νόμους είναι το βασικότερο από όλα. Ανήκουμε σε αυτό που λέγεται τρίτος κόσμος ή κάτω κόσμος, δεν ξέρω. Σίγουρα πάντως δεν ανήκουμε στη Δύση».

Τι είναι αυτό που σας ενοχλεί πιο πολύ;

«Το στοιχείο της διαπλοκής. Είμαστε μια πολύ μικρή κοινωνία, όπου αναγκαστικά όλοι ερχόμαστε σε επαφή με όλους».

Πώς θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί;

«Ειλικρινά δεν ξέρω. Δημιουργείται μια ασυδοσία στις κυβερνήσεις και στους κρατικούς οργανισμούς που οδηγεί και τον πολίτη στην ασυδοσία. Ξέρει ότι με κάποιον τρόπο θα τα καταφέρει – και όχι νόμιμα. Τι σημαίνει κράτος; Προέρχεται από τη λέξη κρατώ. Ποιος θα συγκρατήσει σήμερα τα πράγματα; Ο χρόνος περνά και συνεχώς προστίθενται νέα προβλήματα που μένουν κι αυτά άλυτα. Έτσι φθάνουμε σε έκρυθμες καταστάσεις. Ας μη διστάσουμε να πούμε ότι σήμερα πια η Αθήνα είναι μια επικίνδυνη πρωτεύουσα. Είμαστε στο μη περαιτέρω».

Ο κόσμος ωστόσο αντιδρά, κατεβαίνει στους δρόμους…

«Ναι, βγήκαμε στους δρόμους για τους μισθούς και τις συντάξεις και πιθανώς να ξανακατεβούμε, αλλά δεν βλέπω κανέναν να διαμαρτύρεται για τη δημιουργία απαραίτητων δομών που θα μας βοηθήσουν να βαδίσουμε υγιέστερα προς μια κατεύθυνση. Όχι, δεν είμαι αισιόδοξος γιατί έχει διαμορφωθεί μια κοινωνία εξαπάτησης, επιφάνειας, λούστρου, κατανάλωσης και μπουρδολογίας. Δεν μπορούμε να εξακολουθούμε να είμαστε ο καθένας με το εγώ του».

Τελικά, κύριε Μαστοράκη, ποιες είναι σήμερα οι «Νεφέλες»;

«Αυτό που λέμε καιρός νεφελώδης. Αυτό ακριβώς. Είναι η κούφια γλώσσα, η γλώσσα του αέρα. Κι έχουμε μπουχτήσει πια».
«Νεφέλες» πότε & πού:

«Νεφέλες» του Αριστοφάνη από το Εθνικό Θέατρο. Μετάφραση: Κ. Χ. Μύρης. Σκηνοθεσία / δραματουργική επεξεργασία / σκηνικά / κοστούμια: Νίκος Μαστοράκης. Πρεμιέρα στην Επίδαυρο την Παρασκευή 13 Ιουλίου, στις 21.00. Παράσταση και το Σάββατο 14/7. Ακολουθεί περιοδεία.