Η πλανητική εξάπλωση του κορωνοϊού ενταφίασε οριστικά τις ανιστόρητες θέσεις περί του τέλους της Ιστορίας και του θανάτου των ιδεολογιών με την έννοια της μόνιμης παγκόσμιας επικράτησης του καπιταλισμού και της νεοφιλελεύθερης παγκόσμιας διακυβέρνησης, υπό την ηγεμονία των ΗΠΑ και της Δύσης μετά την κατάρρευση των καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισμού.
Οι πανδημίες ως τυχαίος και αστάθμητος παράγοντας στο ιστορικό γίγνεσθαι, έπαιξαν πολλές φορές καταλυτικό ρόλο στην εξέλιξη και στην επέλευση ριζικών ανατροπών και ανακατατάξεων. Η ύπαρξη των ιών συμβαδίζει με την ανθρώπινη ιστορία και ιδιαίτερα από την νεολιθική περίοδο πριν 10.000 περίπου χρόνια όταν ο άνθρωπος ανέπτυξε τις αρχικές πυκνοκατοικημένες αγροτικές κοινωνίες. Οι εκάστοτε πανδημίες, πέραν του θανάτου χιλιάδων ανθρώπων λειτούργησαν και ως μοχλός ριζικών ανατροπών και ανακατατάξεων πάντα ως τυχαίος και αστάθμητος παράγοντας στην ιστορική εξέλιξη του ανθρώπου.
Ο λιμός των Αθηνών, που εκδηλώθηκε αρχικά το 430 π.Χ., κατά το δεύτερο χρόνο του Πελοποννησιακού πολέμου, αποτέλεσε βασικό παράγοντα της ήττας των Αθηναίων, αφού επέφερε το θάνατο μεγάλου ποσοστού των κατοίκων της, μεταξύ αυτών και του ηγέτη τους Περικλή, υπονομεύοντας εκ των έσω την ισχύ της.
Η πανώλη των Αντωνίνων, περί τα τέλη του δευτέρου αιώνα, οδήγησε στην υπόσκαψη και παρακμή της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας που διαλύθηκε, υποκύπτοντας στην εισβολή των βορείων βαρβαρικών φύλων. Παράλληλα, την ίδια περίοδο σύμφωνα με τον Rodney Stark (Εξάπλωση του Χριστιανισμού), κρίσιμος παράγοντας για την εξάπλωση και επικράτηση του χριστιανισμού ήταν το υψηλό ποσοστό επιβίωσης των μελών των πρώτων χριστιανικών κοινοτήτων, από τις θανατηφόρες επιδημίες της εποχής, εν σχέσει με τον υπόλοιπο πληθυσμό, που εμφάνιζε τρομακτικά ποσοστά θνησιμότητας. Αυτό οφειλόταν στο έντονο συναίσθημα αλληλεγγύης και την φροντίδα που παρείχαν στους ασθενείς οι χριστιανικές κοινότητες.
Η πανδημία της πανώλης (μαύρη πανούκλα), που εκδηλώθηκε το 1346 μ.Χ., οδήγησε στο θάνατο άνω των 100 εκατομμυρίων ανθρώπους, μειώνοντας δραματικά τον πληθυσμό της Ευρώπηw (πάνω από το 1/3 αυτού). Αυτό είχε καταλυτικές δημογραφικές και οικολογικές επιπτώσεις που οδήγησαν στην αποσύνθεση της δημογραφίας και στην υπέρβαση αυτού του δεσποτικού συστήματος, από τον καπιταλισμό κατά των 16ο αιώνα.
Ο Covid19, που αποτελεί την τελευταία επιδημία σε μια αλυσίδα επιδημιών στη σύγχρονη εποχή (Έμπολα, Aids, γρίπη των χοίρων, SARS κλπ), φαίνεται να μετατρέπεται σε σοβαρή απειλή, όχι μόνο της σύγχρονης άκρατης παγκοσμιοποίησης, αλλά και πιθανόν και του ίδιου του καπιταλισμού ως κυρίαρχου συστήματος στην ανθρωπότητα από τον 16ο αιώνα ως σήμερα.
Ο κορωνοϊός ως φυσική παθογένεια του ανεξέλεγκτου παγκόσμιου καπιταλισμού ανάγκασε αυτόν, επιστρατεύοντας τον θάνατο, να καταφύγει στο κευνσιανό κράτος ως έσχατο καταφύγιο για την επιβίωσή του, ευρισκόμενος «διασηλωμένος» στη ΜΕΘ του Κράτους.
Η κρατική παρέμβαση για την σωτηρία του καπιταλισμού στις εκάστοτε κρίσεις αποτελεί το νήμα που ενώνει την μεγάλη κρίση του 1929 και την σημερινή της πανδημίας του κορωνοϊού. Οι επαναλαμβανόμενες αυτές κρίσεις καταδεικνύουν την αδυναμία αυτοτελούς αυτοεπέκτασης του καπιταλιστικού συστήματος και την ανάγκη παρέμβασης του κράτους, για την ρύθμιση των προβλημάτων της κεφαλαιακής συσσώρευσης. Αυτό όμως αποτελεί παρέκβαση από την ομαλή καπιταλιστική λειτουργία και επέκταση με συνέπεια να δικαιώνεται ο μεγάλος Αμερικανός Τζον Κένεθ Γκάλμπρεϊθ, ο οποίος είχε εκφράσει την άποψη ότι ουσιαστικά ουδέποτε το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα ξεπέρασε οριστικά και τελεσίδικα το κραχ του 1929.
Έτσι οι δραματικές συνέπειες της πρόσφατης πανδημίας, δημιουργούν το αντικειμενικό υπόστρωμα για τη συνειδητοποίηση, παρά την προσπάθεια επιβολής της νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας ως φυσικού νόμου, ότι ο καπιταλισμός ως κοινωνικό σύστημα είναι ιστορικός, έχοντας αρχή, μέση και τέλος. Όπως τονίζει ο Σαμίρ Αμίν στο βιβλίο του «Πέρα από το γηρασμένο καπιταλισμό» «ο καπιταλισμός έχει κάνει το κύκλο του, αφού η κυρίαρχη λογική του (νόμος του κέρδους, συσσώρευση) δεν προσφέρει πλέον τίποτα άλλο, παρά σπατάλη και ανισότητα. Αυτό εξηγεί γιατί δεν είναι, παρά μια παρένθεση στην Ιστορία και όχι το τέλος της. Αν δεν ξεπεραστεί από τη δημιουργία ενός άλλου συστήματος, που θα βάλει τέλος στην παγκόσμια πόλωση και στην οικονομική αλλοτρίωση θα οδηγήσει στην αυτοκαταστροφή της ανθρωπότητας».
Παρά τη δημιουργία όμως των προϋποθέσεων για υπέρβαση του καπιταλισμού, τίποτα δεν είναι βέβαιο, αφού η δυνατότητα προσαρμογής του συστήματος αυτού μέχρι σήμερα, έχει δείξει ότι είναι τεράστια. Παραμένει μάλιστα ο κίνδυνος αρνητικής οπισθοδρόμησης με διεύρυνση των ανισοτήτων, ενίσχυσης του κρατικού αυταρχισμού και υπονόμευσης των δημοκρατικών, ατομικών και συλλογικών δικαιωμάτων.
1 ΣΧΟΛΙΟ
Προκαλεί πικρό μειδίαμα η εντύπωση πως κάποιες κρατικές παρεμβάσεις δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για την υπέρβαση του καπιταλισμού, ενώ ελλοχεύει ο κίνδυνος οπισθοδρόμησης. Το πισωγύρισμα στον αυταρχισμό με μία μόνο κοινωνική «σφαίρα», την Ιδιωτική, έχει ήδη συντελεστεί.
Ακόμα και αν προσφέρονται ευκαιρίες αλλαγής, πηγαίνουν χαμένες επειδή αφήνουμε να κάνει κουμάντο η κυρίαρχη σκέψη. Αυτό κάνουμε και μόνο που δίνουμε υπόσταση στον καπιταλισμό λες και πρόκειται για Υποκείμενο της Ιστορίας και ταυτίζουμε τις παρεμβάσεις της Πολιτικής με μηχανισμούς εξουσίας που δεν είναι πολιτικοί.
Η φράση «κρατική παρέμβαση για την σωτηρία του καπιταλισμού» είναι λαθεμένη γιατί στην κρίση του ΄29 υπήρχε Κρατική/Πολιτική Εξουσία, ενώ στη σημερινή κρίση η Εξουσία είναι Ιδιωτική, κατ’ όνομα μόνο είναι κρατική, δηλαδή Δημόσια. Η «σφαίρα» του Δημοσίου (κρατικός κοινωνικός έλεγχος), μαζί με το αντικείμενό της, της «σφαίρα» του (Λαού) έχουν γίνει καπνός. Η Κυβέρνηση έγινε Διακυβέρνηση, δηλαδή Μάνατζμεντ υπό τις εντολές της Ιδιωτικής «σφαίρας» (της Οικονομίας και των ΜΚΟ). Ο κοινωνικός έλεγχος γίνεται από την Ιδιωτική «σφαίρα» μέσω των ΜΜΕ και των ΑΕΙ. Ο Λαός έγινε Πλήθος και, συνεπώς, το κοινοβουλευτικό σύστημα έγινε θέατρο σκιών.
Τι μπορεί να είναι το καπιταλιστικό «σύστημα» ώστε να «αυτό-επεκτείνεται»; Έμβιο όν; Κάτι σαν την ψυχή που όντως αυτοδιαστέλλεται; Ποιος άρχει;
Το τι είναι «ελεύθερη οικονομία» και τι «κρατική παρέμβαση» θα το δούμε μόνο εάν εντάξουμε τον καπιταλισμό στον πολιτισμό που ανήκει και παραδεχτούμε ότι πρόκειται για τον κυρίαρχο τρόπο σκέψης που αναγνωρίζει μόνο τη «σφαίρα» του Ιδιωτικού.
Οι Αμερικανοί, λόγω του ρεαλισμού που τους χαρακτηρίζει το έχουν πολύ εύκολο να νερώνουν το κρασί τους για χάρη της ύψιστης Αξίας της Αποτελεσματικότητας. Δεν είναι από σοφία που είναι έτοιμοι να προσφύγουν στο «αναγκαίο κακό» της κρατικής παρέμβασης για «διορθώσεις» της «αγοράς». Μόνο που η Εξουσιαστική Ρύθμιση δεν είναι απαραίτητο να ταυτίζεται με μια υπαρκτή Δημόσια Σφαίρα, η οποία συνεπάγεται και την ανεπιθύμητη Κοινωνική Σφαίρα.
Κανένα «αντικειμενικό υπόστρωμα για τη συνειδητοποίηση» δεν μπορεί να δημιουργηθεί από μια κρίση. Το «υπόστρωμα» της συνείδησης είναι κοινωνικό-πολιτισμικό. Εφόσον παραμένει κυρίαρχος ο τρόπος σκέψης που βλέπει Καλό το Ιδιωτικό και Κακό το Δημόσιο, δεν θα έχουμε επιστροφή της Πολιτικής αλλά κάποιο άλλο στρατήγημα αγγλοαμερικανικού ρεαλισμού.
Δεν πλασάρεται ο «νεοφιλελευθερισμός» ως φυσικός νόμος αλλά η πανάρχαια αντίληψη των Βορείων για τον άνθρωπο ως ορθολογικό Άτομο και ελεύθερο- Υποκείμενο σε καθεστώς Ιδιωτείας. Ο «καπιταλισμός» δεν έχει τέλος γιατί η «κυρίαρχη λογική» θα είναι πάντα κυρίαρχη αν δεν αμφισβητηθεί ως τέτοια. Για να υπάρξει «άλλο σύστημα, που θα βάλει τέλος στην παγκόσμια πόλωση και στην οικονομική αλλοτρίωση», πρέπει να γίνει κυρίαρχος ένας άλλος τρόπος σκέψης. Όμως ο τρόπος σκέψης και ύπαρξης που βλέπει για σωτηρία από τον καπιταλισμό τον σοσιαλισμό, δεν συνεπάγεται μια αληθινή Κοινωνία, Ελεύθερων Πολιτών, αλλά μια «κοινωνική δομή» ανάποδη του καπιταλισμού: Μια Δημόσια «σφαίρα» χωρίς Ιδιωτική. Ο κυρίαρχος ρεαλισμός έχει ήδη βρει τη νέα «σύνθεση» στο πλαίσιο μιας ρωμαϊκού τύπου αυτοκρατορίας με δουλοπρεπείς υπηκόους.
Τι κάνουν λοιπόν οι «οπαδοί» του «συστήματος» που θα είχε τα ίδια και χειρότερα αποτελέσματα; Χειροκροτούν τους πολιτικάντηδες που κάνουν εύκολη προσωπική καριέρα κοροϊδεύοντας τους συμπατριώτες τους και βάζοντας σε κίνδυνο την πατρίδα τους;