Της Ava Roussel Πηγή: Charlie Hebdo
Μετάφραση: Χριστίνα Σταματοπούλου
Συχνά έχουν φυλακιστεί ή/και βασανιστεί. Ή έχουν διασωθεί παρά τρίχα εγκαταλείποντας τη χώρα τους και αφήνοντας τα πάντα πίσω τους. Θα μπορούσε κανείς να φανταστεί ότι πέτυχαν το πιο δύσκολο κομμάτι, διαφεύγοντας από τους μουλάδες και τις διώξεις τους. Και όμως, ακόμη και στη Γαλλία και σε άλλες δυτικές χώρες, οι Ιρανοί εκπατρισμένοι πρέπει να παραμένουν συνεχώς σε επιφυλακή. Ορισμένοι προστατεύονται ακόμη και από σωματοφύλακες. Γιατί, με το ιρανικό καθεστώς, δεν υπάρχουν σύνορα που να σταματούν το ανθρωποκυνηγητό.
«Το όνομά μου δεν πρέπει να εμφανιστεί, ούτε πρέπει να δώσετε οποιαδήποτε πληροφορία που θα μπορούσε να με ταυτοποιήσει», επιμένει ο Αλί. Θα μπορούσε να είναι ζήτημα ζωής ή θανάτου. Εκπατρισμένος στη Γαλλία για πάνω από τριάντα χρόνια, αρχικά επέστρεφε τακτικά στη χώρα του, όπου ζουν ακόμη ορισμένα μέλη της οικογένειάς του. Αλλά τα τελευταία δεκαπέντε περίπου χρόνια δεν έχει τολμήσει να ξαναπατήσει το πόδι του εκεί. Όλα ξεκίνησαν το 2009, κατά τη διάρκεια του «πράσινου κινήματος» (μια λαϊκή μετεκλογική εξέγερση για να αμφισβητηθεί η νοθευμένη επανεκλογή του υπερσυντηρητικού προέδρου Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ), όταν μίλησε, πολύ νηφάλια, στα κοινωνικά δίκτυα, υπέρ των μεταρρυθμιστών. Λίγους μήνες αργότερα, η μητέρα του, μια ηλικιωμένη χήρα, εκδιώχθηκε βίαια από το πατρικό της σπίτι. Όταν ο Αλί τηλεφώνησε στις αρχές για να προσπαθήσει να επιλύσει το πρόβλημα, του είπαν ότι, στο εξής, αυτό θα του μάθαινε να κρατάει το στόμα του κλειστό. «Δεν πρόκειται για φαντασίωση ή παράνοια», λέει. «Ακόμη και χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, ξέρουν τι κάνεις, τι σκέφτεσαι. Και όσο εξακολουθείς να έχεις τον παραμικρό δεσμό με τη χώρα, διατηρούν τεράστια ισχύ επάνω σου». Έκτοτε, παρά τη σιωπή του, η μητέρα του δεν έχει ανακτήσει το σπίτι της και αναγκάζεται να ζει με έναν από τους ανιψιούς της για να μη μείνει άστεγη. Διότι, όπου κι αν ζουν, το καθεστώς των μουλάδων καταφέρνει να παρακολουθεί στενά όσους εξακολουθεί να θεωρεί ότι ανήκουν στο ποίμνιό του. «Ο έλεγχος της διασποράς αποτελεί πραγματική πρόκληση για τις αυταρχικές χώρες», εξηγεί ο Smaïn Laacher, κοινωνιολόγος και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου. «Κυρίως επειδή, στο εξωτερικό, οι υπήκοοί τους θα μπορέσουν να αποκτήσουν εμπειρία δημοκρατικών πρακτικών και να συγκροτήσουν ένα λόγο και μια αντιπολίτευση. Συχνά, όταν είσαι αντιφρονών ή αγωνιστής της ελευθερίας σε μια δικτατορία, πρέπει να μετακομίζεις συνεχώς, δεν είσαι ποτέ σίγουρος ότι θα μπορέσεις να επιστρέψεις στο σπίτι σου όταν βγεις έξω. Αυτό δεν ευνοεί τον προβληματισμό ή την οργάνωση. Από την άλλη πλευρά, η διασπορά στις δημοκρατικές χώρες, που απολαμβάνει μια κάποια σταθερότητα, είναι αυτή που θα μπορέσει να έρθει σε επαφή με ΜΚΟ ή με διεθνείς οργανισμούς για να τεκμηριώσει τα γεγονότα. Έτσι, οι αυταρχικές χώρες έχουν κάθε συμφέρον να τους συνετίσουν». Η Γαλλία, κόμβος πρακτόρων Φαίνεται πως η ιρανική διασπορά διαθέτει όλα τα συστατικά για να εμπνεύσει τα καλύτερα κατασκοπευτικά σενάρια. «Είναι μια ποικιλόμορφη διασπορά», εξηγεί ο Συλβαίν, πρώην μέλος των ειδικών δυνάμεων που χρημάτισε υπεύθυνος για το Ιράν για μεγάλο χρονικό διάστημα. «Υπάρχουν σίγουρα και μοναρχικοί, υποστηρικτές του Σάχη, αλλά και ακραιφνείς δημοκράτες που εναντιώνονται στην ισλαμική επανάσταση. Υπάρχουν όμως και πολλοί οικονομικοί μετανάστες, οι οποίοι έφυγαν μόνο και μόνο για να πλουτίσουν και οι οποίοι επιστρέφουν τακτικά στη χώρα τους. Αυτοί οι μετανάστες διατηρούν γενικά καλές σχέσεις με το καθεστώς των μουλάδων, είτε από πεποίθηση είτε από συμφέρον, για να μη μπλέξουν σε μπελάδες. Έτσι οι ιρανικές μυστικές υπηρεσίες έχουν τον τρόπο να τους στρατολογήσουν. Και δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι Ιρανοί είχαν πάντα μεγάλη παράδοση στην τακίγια [την αρχή της απόκρυψης της πίστης σε περίπτωση κινδύνου για τον πιστό]. Είναι σιίτες, εν μέσω ενός κατά κύριο λόγο σουνιτικού μουσουλμανικού κόσμου. Έτσι, η απόκρυψη ήταν παραδοσιακά ένα μέσο επιβίωσης. Στη συνέχεια έγινε πολιτική στρατηγική».
Ως αποτέλεσμα, σήμερα υπάρχουν σμήνη μυστικών Ιρανών κατασκόπων που περιφέρονται στη Δύση.
«Σε όλους τους διεθνείς οργανισμούς στους οποίους συμμετέχει το Ιράν –όπως ο ΙΑΕΑ (Διεθνής Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας), η Παγκόσμια Τράπεζα, ο ΟΗΕ…– υπάρχουν ιρανικές αντιπροσωπείες», συνεχίζει ο πρώην πράκτορας. «Όλοι αυτοί οι άνθρωποι έχουν διπλωματικά διαβατήρια. Αλλά εκτιμούμε ότι το ένα τρίτο έως οι μισοί από αυτούς είναι στην πραγματικότητα μέλη των μυστικών υπηρεσιών. Και από τη στιγμή που βρίσκονται στην περιοχή, μπορούν άνετα να κάνουν τη δουλειά τους. Πόσο μάλλον που ορισμένες χώρες όπως η Αυστρία (όπου εδρεύει ο ΙΑΕΑ), η Τσεχική Δημοκρατία, η Σλοβακία και μέχρι πρόσφατα η Γαλλία αποτελούν κατά κάποιον τρόπο τους αδύναμους κρίκους της ευρωπαϊκής ηπείρου. Δεν έχουν λάβει αρκετά σοβαρά υπόψη τους την απειλή της κατασκοπείας, μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, και έχουν γίνει κόμβοι για κάθε είδους πράκτορες».
Μια βαριά σκιά
Στη Γαλλία, είναι πολλοί αυτοί που υφίστανται αυτή τη λιγότερο ή περισσότερο –και μάλλον λιγότερο παρά περισσότερο– διακριτική επιτήρηση. Για παράδειγμα, η Ζάχρα, μια Ιρανή πανεπιστημιακός που έχει καταφύγει στη Γαλλία, βλέπει τακτικά άνδρες, των οποίων η εμφάνιση και η συμπεριφορά δεν αφήνουν περιθώρια αμφιβολίας, στα συνέδρια στα οποία συμμετέχει. «Καταφθάνουν σε ομάδες των τριών ή τεσσάρων ατόμων, πάντα πολύ καλοντυμένοι», εξηγεί η ίδια. «Αντικειμενικά μιλώντας, είναι πολύ μεγάλοι για να είναι φοιτητές και δεν μοιάζουν ούτε συμπεριφέρονται σαν καθηγητές. Επιπλέον, απλώς κάθονται και με κοιτάζουν καθ’ όλη τη διάρκεια της εκδήλωσης, χωρίς να κρατούν σημειώσεις ή να συμμετέχουν. Σε μια περίπτωση, κάποιοι από αυτούς με πλησίασαν ακόμη και κατά τη διάρκεια των άτυπων μετασυνεδριακών συζητήσεων, για να μου πουν ότι εργάζονται στην ιρανική πρεσβεία και ότι παρακολουθούν με ενδιαφέρον όλα τα γραπτά και τις δημόσιες ομιλίες μου. Ήταν ο τρόπος τους να μου πουν να συμπεριφέρομαι σωστά». Η Νεγκάρ, μια Γαλλίδα ιρανικής καταγωγής, ένιωσε επίσης αυτήν τη βαριά παρουσία. Ήταν κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων στη Γαλλία για την υποστήριξη του κινήματος «Γυναίκα, ζωή, ελευθερία», έξω από την ιρανική πρεσβεία στο Παρίσι. «Η ίδια ιστορία επαναλαμβανόταν κάθε φορά», λέει η ίδια. «Φυσικά, υπήρχαν οι διαδηλωτές και πολλοί δημοσιογράφοι και μέσα ενημέρωσης που κάλυπταν το γεγονός. Έρχονταν για να μας πάρουν συνέντευξη, παρουσιάζοντας το τηλεοπτικό τους κανάλι ή την εφημερίδα τους. Και, παράλληλα με αυτούς, υπήρχαν αρκετοί άνδρες, μόνοι ή κατά ζεύγη, από τη Μέση Ανατολή, οι οποίοι ήταν εκεί για να βγάλουν φωτογραφίες. Κατά διαστήματα, συνομιλούσαν μεταξύ τους. Και, σαφώς, μιλούσαν στα φαρσί. Πραγματικά δεν έκαναν τίποτα για να κρυφτούν». Η Νεγκάρ δεν έχει πλέον οικογένεια στην πατρίδα της, αλλά άλλοι διαδηλωτές έχουν υποστεί τις συνέπειες της συμμετοχής τους στη Γαλλία. Τέτοια είναι η περίπτωση της Μασί Καμαρί, μιας 42χρονης Ιρανής που έφτασε στη Γαλλία πριν από τέσσερα χρόνια. Αφού συμμετείχε σε διάφορες ομάδες, έλαβε ένα τηλεφώνημα από τη μητέρα της που έχει μείνει πίσω στο Ιράν. Στην άλλη άκρη της γραμμής, ένας Φρουρός της Επανάστασης την ενημέρωσε ότι παρακολουθούσε από μακριά τις ενέργειές της. Και ότι αν συνεχίσει, θα στείλει τους γονείς και την αδελφή της στη φυλακή.
Αμέτρητα παραδείγματα
Βλέποντάς το από το εξωτερικό, από τη φιλελεύθερη ήπειρό μας, θα μπορούσε εύκολα να ισχυριστεί κανείς ότι πρόκειται για μπλόφα ή υπερβολή. Πώς θα μπορούσαν οι μουλάδες να τολμήσουν να δράσουν τόσο μακριά από την πατρίδα τους; Αλλά οι Ιρανοί που ζουν στο εξωτερικό γνωρίζουν καλά ότι οι υπηρεσίες πληροφοριών της χώρας δεν ορρωδούν προ ουδενός. Πριν από σχεδόν τρία χρόνια, ο Ρουχολά Ζαμ, ένας Ιρανός δημοσιογράφος και πολιτικός πρόσφυγας στη Γαλλία, το πλήρωσε με τη ζωή του. Εκείνη την εποχή, ακόμη και στην εξορία, ο δημοσιογράφος συνέχιζε το αντιπολιτευτικό του έργο. «Εκείνη την περίοδο βρισκόταν επικεφαλής ενός καναλιού του Telegram, το Amadnews, με περισσότερους από 2 εκατομμύρια συνδρομητές, που είναι ένας τεράστιος αριθμός», εξηγεί ένας από τους παλιούς φίλους του. «Κατηγορήθηκε ότι ήταν, από τη Γαλλία, ένας από τους ταραξίες πίσω από την εξέγερση του 2017 στο Ιράν. Ακόμη και όταν βρισκόταν μακριά, ήταν πάντα εξαιρετικά καλά ενημερωμένος και αποκάλυπτε σκάνδαλα για όλα τα κόμματα εξουσίας. Ήταν σαφώς ένας από τους στόχους του καθεστώτος. Μάλιστα, στο γαλλικό έδαφος, προστατευόταν από σωματοφύλακες». Μια μέρα, το 2019, ο Ζαμ έλαβε μια πρόσκληση από έναν Ιρακινό αγιατολάχ, ο οποίος, όπως του είπε, ήθελε να χρηματοδοτήσει μια τηλεοπτική έκδοση του καναλιού του στο Telegram. Ο φίλος του μυρίστηκε την παγίδα: «Του είπα αμέσως ότι είναι παγίδα. Πως δεν υπήρχε κανένας λόγος αυτός ο άνθρωπος να είναι τόσο γενναιόδωρος χωρίς να έχει την παραμικρή σχέση μαζί του. Και του υπενθύμισα ότι οι ιρανικές υπηρεσίες κυκλοφορούν χωρίς καν να κρύβονται στο Ιράκ και ότι δεν θα ήταν ασφαλής εκεί. Δεν με άκουσε…». Έτσι ο Ρουχολά Ζαμ πέταξε για τη Βαγδάτη. Αλλά, μόλις προσγειώθηκε το αεροπλάνο του, οι Ιρανοί Φρουροί της Επανάστασης τον περίμεναν στον διάδρομο προσγείωσης. Τον συνέλαβαν, τον έριξαν σε ένα αυτοκίνητο και τον μετέφεραν στην Τεχεράνη, όπου φυλακίστηκε, καταδικάστηκε σε θάνατο για «διάδοση της διαφθοράς πάνω στον πλανήτη» και για «κατασκοπεία». Εκτελέστηκε τον Δεκέμβριο του 2020.
Και η περίπτωση του δημοσιογράφου πρόσφυγα στη Γαλλία δεν είναι καθόλου μεμονωμένη. Το φθινόπωρο του 2020, ήταν ο ηγέτης της αντιπολίτευσης, Χαμπίμπ Σαάμπ, πρόσφυγας και πολιτογραφημένος Σουηδός πολίτης, που εξαφανίστηκε μυστηριωδώς, αφού παρασύρθηκε στην Κωνσταντινούπολη από την Ιρανή πρώην σύζυγό του με πρόσχημα οικονομικούς λόγους. Επανεμφανίστηκε λίγες ημέρες αργότερα στα χέρια του καθεστώτος της Τεχεράνης, κατηγορούμενος για «τρομοκρατία». Απαγχονίστηκε τον περασμένο Μάιο.
Μερικές φορές, Ιρανοί πράκτορες δρουν (ή προσπαθούν να δράσουν) στο ίδιο το δυτικό έδαφος. Η Μασίχ Αλινετζάντ, μια Ιρανή δημοσιογράφος που έχει καταφύγει στις Ηνωμένες Πολιτείες και πρωτοστατεί στον αγώνα κατά του υποχρεωτικού χιτζάμπ, τα έχει βιώσει επάνω της όλα αυτά. Έχει ήδη γλιτώσει από μια απόπειρα απαγωγής, τον Ιούλιο του 2021, την οποία ακολούθησε μια απόπειρα δολοφονίας, τον Ιούλιο του 2022. Οι δράστες, μέλη εγκληματικών οργανώσεων με διασυνδέσεις με το καθεστώς, ταυτοποιήθηκαν και συνελήφθησαν. Η δημοσιογράφος ζει τώρα σε άγνωστη τοποθεσία και εξακολουθεί να ταξιδεύει υπό αυστηρή προστασία. Αλλά δεν σιωπά. Κάθε άλλο. Μίλησε μάλιστα στο Φόρουμ του Νταβός πριν από μερικούς μήνες και στη Διάσκεψη του Μονάχου για την Ασφάλεια. Διότι αυτή είναι μία από τις μεγάλες καινοτομίες της φετινής διοργάνωσης «Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία». Παρά την πίεση και τον κίνδυνο, οι εξόριστοι έχουν αποφασίσει και αυτοί να κάνουν τη φωνή τους να ακουστεί.
- Τα ονόματα με αστερίσκο είναι αλλοιωμένα για ευνόητους λόγους.
