από το Άρδην τ. 55, Αύγουστος – Σεπτέμβριος 2005
Η ιστορία του Ζενκ Χε, που ξεκίνησε να κατακτήσει τις θάλασσες 600 χρόνια
πριν, σε σχέση με την Κίνα και την Ευρώπη.
Οι υποθέσεις στην ιστορία είναι μια πολύ γοητευτική ενασχόληση. Είναι πολύ ενδιαφέρον να αναρωτηθεί κάποιος το τι θα γινόταν στο Βατερλό εάν δεν έβρεχε τόσο πολύ την νύχτα της 18ης Ιουνίου 1815 ή το τι θα γινόταν εάν ο Ξέρξης νικούσε στη Σαλαμίνα. Όλα αυτά παραμένουν βέβαια υποθέσεις, αλλά δεν παύουν να είναι εξαιρετικά διαφωτιστικές. Σ’ αυτό το πνεύμα μπορούμε να εξετάσουμε τα ταξίδια του ναυάρχου Ζενκ, η 600η επέτειος των οποίων γιορτάστηκε στην Κίνα το καλοκαίρι του 2005.
Ο Ζενκ, ένας μουσουλμάνος ευνούχος από την Κεντρική Ασία, έπεισε τον αυτοκράτορα της δυναστείας των Μινγκ, Ζου Ντι, να χρηματοδοτήσει τις πιο παράτολμες ναυτικές αποστολές που ο κόσμος είχε γνωρίσει μέχρι τότε. Μεταξύ 1405 και 1433, ο Ζενκ και το πλήρωμά του έπλευσε κατά μήκος όλης της Νότιο-Ανατολικής Ασίας, περνώντας από τα παράλια της Ινδίας και καταλήγοντας εντέλει στην Ανατολική ακτή της Αφρικής, στην Αιθιοπία. Τα ταξίδια του προς το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας πραγματοποιήθηκαν σχεδόν έναν αιώνα πριν ο Βαρθολομαίος Ντιαζ φτάσει εκεί, από την αντίθετη κατεύθυνση. Το μεγαλύτερο πλοίο της αποστολής του Ζενκ, το οποίο έφτανε τα 500 πόδια (160 μέτρα περίπου), ήταν τέσσερις ή πέντε φορές μεγαλύτερο από ο,τιδήποτε μπορούσαν να ναυπηγήσουν οι Ευρωπαίοι εκείνη την εποχή. Οι στόλοι του αριθμούσαν μέχρι 300 πλοία, με πλήρωμα που έφθανε τα 20.000 άτομα.
Εξοπλισμένη με τέτοια τεχνολογία και διαθέτοντας τέτοια οργανωτικότητα, η Κίνα θα μπορούσε να ανακαλύψει την Ευρώπη πολύ πριν οι Ευρωπαίοι ταξιδέψουν σ’ αυτήν και την υποτάξουν. Μάλιστα, ένας συγγραφέας, πρόσφατα, υποστήριξε ότι κάτι τέτοιο είχε όντως γίνει. Αλλά το έβδομο ταξίδι του Ζενκ ήταν το τελευταίο του. Οι θαλασσοπόροι ευνούχοι έχασαν την εύνοια του αυτοκράτορα (μιας και οι αποστολές του Ζενκ ήταν εξαιρετικά δαπανηρές) και από το 1500 κι έπειτα το να ξανοιχτεί κάποιος Κινέζος στα ανοιχτά με ιστιοφόρο, που είχε περισσότερα από δύο κατάρτια, δίχως άδεια, συνιστούσε κορυφαία παραβίαση της αυτοκρατορικής βούλησης. Η Κίνα εισήλθε σε μια μεγάλη περίοδο απομόνωσης, όπως αυτή που επιβλήθηκε στη γειτονική Ιαπωνία από τους Σογκούν Τοκουγκάβα κατά τον 17ο αιώνα. Με το βύθισμα των πλοίων του Ζενκ, τη στιγμή που η Ευρώπη είχε ξεκινήσει τα ποντοπόρα ταξίδια, ήλθε η αρχή του τέλους της εποχής της κινέζικης υπεροχής. Εάν ο Ζενκ συνέχιζε τα ταξίδια του θα ήταν προφανέστερα τα οφέλη που η Κίνα θα αποκόμιζε από το εμπόριο και τις ανακαλύψεις; Θα μπορούσε μέσω αυτών η Κίνα να είχε αποφύγει την πτώση και την παρακμή; Ή μήπως η διακοπή των ταξιδιών του Ζενκ συνιστούσε ένα σύμπτωμα μιας βαθύτερης παρακμής που κατέτρωγε την κινέζικη κοινωνία της εποχής; Στην ανταγωνιστική Ευρώπη, εκείνη την εποχή, ο Κολόμβος είχε τη δυνατότητα να προσφεύγει από τη μία βασιλική αυλή στην άλλη μέχρις ότου μπορέσει να βρει έναν χορηγό για τις αποστολές του το 1492. Για τον Ζενκ υπήρχε μόνο ο αυτοκράτορας και κανείς άλλος.
Αλλά τέτοιες υποθέσεις μπορούν να οδηγήσουν κάποιον στο να αγνοήσει την πραγματική διάσταση των γεγονότων. Με τον εορτασμό της 600ης επετείου των ταξιδιών του Ζενκ, η Κίνα δεν θέλει μόνο να υπενθυμίσει στον διορατικό παρατηρητή ότι κάποτε ο δυτικός Ειρηνικός και ο Ινδικός ωκεανός ήταν μια κινέζικη λίμνη και ότι η κινέζικη ναυτική τεχνολογία εκείνη την εποχή ξεπερνούσε κατά πολύ την αντίστοιχη δυτική, αλλά ότι όλα αυτά μπορούν να ξαναγίνουν πραγματικότητα. Εξ άλλου, μπορεί να μην είναι σύμπτωση ότι οι εορτασμοί της επετείου του Ζενκ ξεκίνησαν μια μέρα αφότου η Aμερικανίδα υπουργός Eξωτερικών, Κοντολίζα Ράις, έφυγε από το Πεκίνο. Ίσως πάλι, η Δύση δεν χρειάζεται να ανησυχεί τόσο. Υπάρχει πάντα η πιθανότητα οι σύγχρονοι Κινέζοι γραφειοκράτες να επιδείξουν παρόμοια μηδενική ανοχή στην αλλαγή με εκείνη του αυτοκράτορα της δυναστείας των Μινκ, βυθίζοντας για άλλη μια φορά τα σκάφη των οραματιστών της.
Μετάφραση από τον Economist,
Γ.Ρ.
