Ματωμένα Χώματα, σε σκηνοθεσία Γ. Παλούμπη
Του Κώστα Σαμάντη
Από τον Ιανουάριο του 2006 έως τον Μάιο του 2008 θα ξεσπάσει μια έντονη ιδεολογική σύγκρουση γύρω από το βιβλίο Ιστορίας 6ης Δημοτικού που είχε συγγράψει ομάδα, με επικεφαλής την Μαρία Ρεπούση. Για 29 μήνες το βιβλίο αυτό θα αποτελέσει την αφορμή για μία από τις σημαντικότερες ιδεολογικές αντιπαραθέσεις, με το Κίνημα Άρδην να αποτελεί την αιχμή του δόρατος στην αντιπαράθεση αυτή. Μετά τη σύσσωμη αντίδραση εκπαιδευτικών, ιστορικών, ακαδημαϊκών, αναλυτών κ.α., η υπουργός Παιδείας κα Γιαννάκου θα αναγκαστεί να αποσύρει το συγκεκριμένο σχολικό βιβλίο και, σε μια κίνηση αντιπερισπασμού, θα προτείνει τη διανομή στους μαθητές του μυθιστορήματος της Διδώς Σωτηρίου Ματωμένα Χώματα. Στην πρότασή της αυτή η κα Γιαννάκου έμμεσα συνέχιζε την υποστήριξη σε μια συγκεκριμένη ιστορική άποψη. Και εξηγούμαστε.
Η Διδώ Σωτηρίου γεννήθηκε στο Κιρκιτζέ Αϊδινίου (είναι και ο τόπος που διαδραματίζεται το μυθιστόρημά της) τον Φεβρουάριο του 1909, κατά συνέπεια, όταν έπεσε το τελευταίο κεφάλαιο της Μικρασιατικής καταστροφής ήταν μόλις 13 ετών. Είχε μία μικρότερη αδελφή την Έλλη Παππά, εξέχουσα προσωπικότητα της αριστεράς, γνωστή και ως σύντροφο του Νίκου Μπελογιάννη. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή θα εγκατασταθούν οικογενειακώς στην Αθήνα και, λίγο καιρό αργότερα, θα αρχίσει σπουδές στο πανεπιστήμιο της Σορβόννης στο Παρίσι. Θα λάβει ενεργό μέρος στην Εθνική Αντίσταση και θα ενταχθεί στην αριστερά μέχρι τον θάνατό της, αν και το 1947 θα διαγραφεί από το ΚΚΕ λόγω «αστικής καταγωγής». Τέλος, αλλά όχι ελάχιστο, ανάμεσα στις πολλές τιμητικές διακρίσεις και βραβεύσεις, αξίζει να αναφέρουμε το βραβείο ελληνοτουρκικής φιλίας Ιπεκτσί, το οποίο μάλιστα έλαβε δύο φορές, τόσο το 1983 όσο και το 1985.
Γιατί αναφέρουμε τόσα βιογραφική στοιχεία; Γιατί η ιδεολογία την οποία υπηρέτησε πιστά η Διδώ Σωτηρίου εμφανώς έχει καθορίσει και το έργο της.
Ξεκινά τη συγγραφική της δραστηριότητα σε ηλικία 50 ετών (1959) και 3 χρόνια αργότερα θα μας δώσει ένα από τα πλέον ευπώλητα βιβλία, το Ματωμένα Χώματα. Το συγκεκριμένο έργο θα μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες του κόσμου, θα τύχει άνω των 107 εκδόσεων, ενώ οι πωλήσεις του έχουν ξεπεράσει τις 425.000.
Το συγκεκριμένο όμως μυθιστόρημά της έρχεται και συνδυάζεται με το αμέσως επόμενο βιβλίο που έβγαλε το 1975, Η Μικρασιατική Καταστροφή και η Στρατηγική του Ιμπεριαλισμού στην Ανατολική Μεσόγειο. Εάν στα Ματωμένα Χώματα η Δ. Σωτηρίου κατέγραφε τα αποτελέσματα (μέσα από πληροφορίες ανθρώπων που έζησαν το πριν, αλλά και το τέλος της Μικρασιατικής Καταστροφής, ένας από τους οποίους ήταν και ο Μανώλης Αξιώτης, πρωταγωνιστής του μυθιστορήματος), στο άλλο βιβλίο της επιχειρούσε να δώσει το πολιτικό πλαίσιο. Στη Μικρασιατική Καταστροφή η εκστρατεία στη γη της Ιωνίας αποτελούσε μια παγίδα των Μεγάλων Δυνάμεων, οι οποίες σχεδίασαν και ενέπλεξαν την Ελλάδα για τα δικά τους συμφέροντα. Στη λογική της συγγραφέως δεν θα συναντήσει ο αναγνώστης την επιθυμία για την ολοκλήρωση του Ελληνισμού μέσα από την Απελευθέρωση τού εδώ και 3.000 χρόνια λίκνου του Ελληνισμού, το οποίο βρισκόταν κάτω από σκληρή κατοχή.
Για να επανέλθουμε στο μυθιστόρημα, ο αναγνώστης θα συναντήσει άλλοτε διακριτικά άλλοτε όχι, την πολιτική άποψη της συγγραφέως. Είναι χαρακτηριστικό ότι η ομάδα της Ρεπούση, προσπαθώντας να διορθώσει τον απαράδεκτο «συνωστισμό» στη Σμύρνη, θα τοποθετήσει ένα απόσπασμα από το μυθιστόρημα που αναφερόταν σε ένα διάλογο μεταξύ των Ελλήνων, δευτερόλεπτα πριν από την σφαγή: «Αποκλείεται να κάψουν ολόκληρη την Σμύρνη. Ποιο συμφέρον έχουν; Αφού έγινε πια δική τους. Ποιο συμφέρον είχαμε εμείς που καίγαμε τα Τουρκοχώρια στην υποχώρηση;»
Θα «ξεχάσει» βέβαια η συγγραφική ομάδα να παραθέσει την αμέσως επόμενη έκφραση: «Σφαγή, σφαγή, βοήθεια σώστε μας».
Το μεγαλύτερο μέρος μυθιστορημάτων τα οποία μεταφέρονται στο θεατρικό σανίδι ουσιαστικά τυγχάνουν μιας οπτικοποίησης του περιεχομένου τους. Λογικό. Άλλη η δομή του μυθιστορήματος, άλλη του θεατρικού έργου. Ο Γιώργος Παλούμπης θα μεταφέρει στο θέατρο τα Ματωμένα Χώματα σε μια πλούσια όσο και γενναία παραγωγή. Θα επιλέξει και θα συμπληρώσει αποσπάσματα από το βιβλίο της Σωτηρίου, προβάλλοντας τη λογική του ισοψηφισμού (των αμοιβαίων ευθυνών) ανάμεσα στο θύμα και στον θύτη, τη λογική δηλαδή που, όπως αναφέραμε, άλλοτε υπόγεια και άλλοτε εμφανώς αναδύεται στο μυθιστόρημα. Όπως εξάλλου έχει δηλώσει, η παράσταση «δημιουργεί, εντέλει, ένα αντιπολεμικό έργο».
Σκηνοθετικά η πρότασή του εντάσσεται στο κύριο θεατρικό ρεύμα και την εξυπηρετεί ικανοποιητικά. Από τους ηθοποιούς κυριαρχούν ο Νικήτας Τσακίρογλου ως Μανώλης Αξιώτης και ο Μιχάλης Σαράντης ως νεαρός Αξιώτης, εξυπηρετώντας χωρίς ψεγάδια τον ρόλο τους. Ο Αντίνοος Αλμπάνης στον ρόλο του Νικήτα (alter ego της Σωτηρίου) προσφέρει μια μεστή και καλοδουλεμένη ερμηνεία. Ο πολυπληθής θίασος, τέλος, κινείται έχοντας κατανοήσει πλήρως τη θέση του στη σκηνή.
g
