Η σφαγή στο Μπεσλάν και η Τσετσενία

663

του Μ. Ευρυβιάδη, από το Άρδην τ. 50, Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2004

Τα ε­ρω­τημα­τα που προ­κύ­πτουν α­πό τα μα­κά­βρια γε­γο­νό­τα στο Μπε­σλάν της Βό­ρειας Ο­σε­τί­ας, μιας α­πό τις 21 δη­μο­κρα­τί­ες που συ­νι­στούν τη Ρω­σι­κή Ο­μο­σπον­δί­α η ο­ποί­α προ­έ­κυ­ψε με­τά την κα­τάρ­ρευ­ση της πά­λαι πο­τέ Σο­βιε­τι­κής Έ­νω­σης, εί­ναι πά­ρα πολ­λά, σύν­θε­τα και αλ­λη­λο­συ­γκρουό­με­να.

Η πε­ρι­πλο­κό­τη­τά τους έ­γκει­ται στο γε­γο­νός ό­τι δεν μπο­ρούν να ερ­μη­νευ­τούν μο­νο­διά­στα­τα α­πό μια σκο­πιά, έ­στω και ε­άν αυ­τή θε­ω­ρεί­ται ως κυ­ρί­αρ­χη. Μια τέ­τοια κυ­ρί­αρ­χη σκο­πιά, για πα­ρά­δειγ­μα, εί­ναι αυ­τή της “ε­θνο­τι­κής σύ­γκρου­σης” με θρη­σκευ­τι­κό υ­πό­βα­θρο, α­νά­με­σα σε Τσε­τσέ­νους και Ρώ­σους, με τους πρώ­τους να ε­πι­διώ­κουν ε­θνι­κή α­νε­ξαρ­τη­σί­α α­πό την, ε­λεγ­χό­με­νη α­πό τη Μό­σχα, Ρω­σι­κή Ο­μο­σπον­δί­α.

Οι Τσε­τσέ­νοι του Καυ­κά­σου δεν εί­ναι η μό­νη ε­θνό­τη­τα της πε­ριο­χής που βί­ω­σε την α­πάν­θρω­πη και συ­στη­μα­τι­κά έ­ντο­νη κα­τα­πί­ε­ση της Τσα­ρι­κής Ρω­σί­ας, της Σο­βιε­τι­κής Έ­νω­σης και της Ρω­σι­κής Ο­μο­σπον­δί­ας τα τε­λευ­ταί­α ε­κα­τόν πε­νή­ντα και πλέ­ον χρό­νια. Υ­πάρ­χουν σή­με­ρα πα­ρα­πά­νω α­πό ε­κα­τό ε­θνό­τη­τες, με σχε­δόν α­ντί­στοι­χες στον α­ριθ­μό διοι­κη­τι­κές πε­ριο­χές, στην ε­πι­κρά­τεια της Ρω­σι­κής Ο­μο­σπον­δί­ας με α­νά­λο­γα βιώ­μα­τα. Η τσα­ρι­κή και σο­βιε­τι­κή κλη­ρο­νο­μιά του πα­ρελ­θό­ντος ο­δή­γη­σε τις ε­θνό­τη­τες αυ­τές σε έ­ναν συμ­βι­βα­σμό με τη Μό­σχα υ­πό τη ση­με­ρι­νή μορ­φή των αυ­τό­νο­μων δη­μο­κρα­τιών της Ρω­σι­κής Ο­μο­σπον­δί­ας. Μό­νο η πε­ρί­πτω­ση της Τσε­τσε­νί­ας ο­δή­γη­σε σε συ­γκρού­σεις και πο­λέ­μους. Και το ε­ρώ­τη­μα που προ­κύ­πτει εί­ναι για­τί;

Κατ’ αρ­χάς πρέ­πει να υ­περ­το­νι­στεί η αν­θρώ­πι­νη διά­στα­ση της σύ­γκρου­σης διό­τι α­πό μό­νη της προ­σφέ­ρει μια λο­γι­κή ε­ξή­γη­ση. Οι συ­γκρού­σεις στην Τσε­τσε­νί­α με την πο­λε­μι­κή τους μορ­φή άρ­χι­σαν το 1994, πέ­ρα­σαν δύ­ο φά­σεις (1994-1996 και 1999- ) και κα­τα­γρά­φουν 150.000 – 250.000 θύ­μα­τα, κυ­ρί­ως ά­μα­χο πλη­θυ­σμό, με­τα­ξύ των ο­ποί­ων Τσε­τσέ­νοι και μη.

Πριν, αλ­λά και με­τά τα γε­γο­νό­τα στο Μπε­σλάν, εκ­πρό­σω­ποι και υ­πο­στη­ρι­κτές των Τσε­τσέ­νων αλ­λά και οι ί­διοι οι τρο­μο­κρά­τες μέ­σα στο σχο­λι­κό κτί­ριο, δή­λω­ναν ό­τι οι ρω­σι­κές δυ­νά­μεις α­σφα­λεί­ας σκο­τώ­νουν α­μά­χους και γυ­ναι­κό­παι­δα και ό­τι νο­μι­μο­ποιού­νταν να κά­νουν και αυ­τοί το ί­διο. Μια α­πό τις τρο­μο­κρά­τισ­σες φέ­ρε­ται να δή­λω­σε μέ­σα στο κτί­ριο ό­τι “ήρ­θα­με να σκο­τώ­σου­με τα παι­διά σας διό­τι ε­σείς σκο­τώ­νε­τε τα δι­κά μας”. Οι α­πο­σχι­σθέ­ντες α­πό τη Ρω­σι­κή Ο­μο­σπον­δί­α Τσε­τσέ­νοι, που κή­ρυ­ξαν α­νε­ξαρ­τη­σί­α το 1993 αλ­λά κα­νέ­νας δεν τους την α­να­γνώ­ρι­σε (ε­κτός α­πό το κα­θε­στώς των Τα­λι­μπάν στο Αφ­γα­νι­στάν), υ­πο­στη­ρί­ζουν σε ι­στο­σε­λί­δες τους ό­τι, τα τε­λευ­ταί­α δέ­κα χρό­νια, 42.000 δι­κά τους παι­διά δο­λο­φο­νή­θη­καν α­πό ρω­σι­κές δυ­νά­μεις.

Τα δέ­κα χρό­νια (1994-2004) κύ­κλου αί­μα­τος, χω­ρίς προ­ο­πτι­κή τερ­μα­τι­σμού, λει­τουρ­γούν κα­τα­λυ­τι­κά και προ­σφέ­ρουν ε­ξη­γή­σεις ως προς τα κί­νη­τρα των ε­πι­θέ­σε­ων αυ­το­κτο­νί­ας και την πρω­το­φα­νή συμ­με­το­χή γυ­ναι­κών, για πα­ρά­δειγ­μα, ό­πως τις λε­γό­με­νες “μαύ­ρες χή­ρες” που πρω­τα­γω­νί­στη­σαν τε­λευ­ταί­α σε ε­πι­θέ­σεις στη Ρω­σί­α.

Έ­χο­ντας τα πα­ρα­πά­νω υπ’ ό­ψη, μπο­ρού­με να ε­ξε­τά­σου­με και άλ­λους πα­ρά­γο­ντες οι ο­ποί­οι, α­νά­λο­γα με τις πε­ρι­στά­σεις, ώ­θη­σαν τα πράγ­μα­τα στα ά­κρα και ο­δή­γη­σαν στη ση­με­ρι­νή κα­τά­στα­ση. Θα πε­ριο­ρί­σω την α­ξιο­λό­γη­σή μου σε τρί­α ζη­τή­μα­τα, την Ρω­σι­κή/ο­μο­σπον­δια­κή διά­στα­ση, την Ι­σλα­μι­κή/τρο­μο­κρα­τι­κή και την κοι­νω­νι­κό/οι­κο­νο­μι­κή.

Ρω­σι­κh / ο­μο­σπον­δια­κή διaστα­ση

Η ση­με­ρι­νή Ρω­σι­κή Ο­μο­σπον­δί­α α­πέ­χει κα­τά πο­λύ α­πό μια πραγ­μα­τι­κή ο­μο­σπον­δί­α. Στην πρά­ξη μοιά­ζει πε­ρισ­σό­τε­ρο με έ­να σύ­στη­μα αυ­το­κρα­το­ρι­κής δια­χεί­ρι­σης ό­που η κε­ντρι­κή αρ­χή (Μό­σχα), μέ­σω ε­νός συ­στή­μα­τος ε­λεγ­χό­με­νων και μη δια­φα­νών ε­κλο­γών (έ­χει ω­στό­σο ι­διαί­τε­ρη ση­μα­σί­α το γε­γο­νός ό­τι διε­ξά­γο­νται ε­κλο­γές), α­σκεί μια ι­διό­μορ­φη ε­ξου­σί­α. Η ε­ξου­σί­α αυ­τή, πέ­ραν ζη­τη­μά­των ε­ξω­τε­ρι­κής ά­μυ­νας, α­φο­ρά στη φο­ρο­λο­γί­α και την ε­ξα­σφά­λι­ση ψή­φων για τις πα­νε­θνι­κές ε­κλο­γές. Σε α­ντάλ­λαγ­μα, οι το­πι­κοί άρ­χο­ντες που εί­ναι εί­τε ε­θνο­τι­κοί και θρη­σκευ­τι­κοί η­γέ­τες, εί­τε φύ­λαρ­χοι, εί­τε πο­λι­τι­κοί βα­ρό­νοι και μα­φιό­ζοι (η δια­φθο­ρά εί­ναι εν­δη­μι­κή και πη­γή πολ­λών δει­νών ό­πως εί­ναι η τρο­μο­κρα­τί­α) έ­χουν το ε­λεύ­θε­ρο να δια­χει­ρί­ζο­νται σχε­δόν τα πά­ντα σε το­πι­κό ε­πί­πε­δο. Κατ’ αυ­τόν τον τρό­πο ε­πι­βιώ­νει η Ρω­σι­κή Ο­μο­σπον­δί­α του Προ­έ­δρου Πού­τιν και το σύ­στη­μα δια­τη­ρεί­ται διό­τι εί­ναι “α­μοι­βαί­α α­πο­δε­κτό”. Ε­δώ πρέ­πει να υ­πο­γραμ­μι­στεί ό­τι και στην Τσε­τσε­νί­α, η πλειο­ψη­φί­α του λα­ού α­πο­δέ­χε­ται και αυ­τή την πα­ρα­πά­νω διευ­θέ­τη­ση για τον ου­σιώ­δη λό­γο ό­τι δεν υ­πάρ­χει ε­ναλ­λα­κτι­κή ε­πι­λο­γή α­πό την πλευ­ρά της οι­κο­νο­μι­κής ε­πι­βί­ω­σης σ’ έ­ναν γε­ω­γρα­φι­κό χώ­ρο φτω­χό και α­πο­μο­νω­μέ­νο. Τέ­λος, δεν πρέ­πει να πα­ρα­γνω­ρί­ζε­ται ή να υ­πο­τι­μά­ται το γε­γο­νός ό­τι η ι­σχύς της κε­ντρι­κής ε­ξου­σί­ας (Μό­σχα) λει­τουρ­γεί “ε­ξι­σορ­ρο­πη­τι­κά” α­νά­με­σα στις δε­κά­δες ε­θνό­τη­τες και ε­κα­το­ντά­δες φυ­λές προ­σφέ­ρο­ντας σχε­τι­κή α­σφά­λεια στην ευ­ρύ­τε­ρη πε­ριο­χή.

Α­πό τη σκο­πιά της Μό­σχας και της πο­λι­τι­κής ε­λίτ του Κρεμ­λί­νου, η ε­πι­μο­νή για α­πό­σχι­ση μιας μειο­ψη­φί­ας Τσε­τσέ­νων δυ­να­μι­τί­ζει το ό­λο σύ­στη­μα. Ή­δη πολ­λές άλ­λες ε­θνό­τη­τες έ­χουν ε­πη­ρε­α­σθεί και, ε­πι­πλέ­ον, το πο­λι­τι­κό πρό­γραμ­μα και οι πο­λι­τι­κές φι­λο­δο­ξί­ες των Ρώ­σων πο­λι­τι­κών η­γε­τών δια­κυ­βεύ­ο­νται. Τό­σο ο Μπ. Γιέλ­τσιν ό­σο και ο Βλ. Πού­τιν “νο­μι­μο­ποι­ή­θη­καν” πο­λι­τι­κά α­πό τους πο­λέ­μους στην Τσε­τσε­νί­α και τη σκλη­ρή γραμ­μή που α­κο­λου­θή­θη­κε μέ­χρι τώ­ρα. Τον τε­λευ­ταί­ο ό­μως χρό­νο, και ι­διαί­τε­ρα με­τά τα γε­γο­νό­τα του Μπε­σλάν, χί­λιοι και πλέ­ον Ρώ­σοι πο­λί­τες έ­χα­σαν τη ζω­ή τους, στοι­χεί­ο που αμ­φι­σβη­τεί ευ­θέ­ως την πο­λι­τι­κή της κα­τά μέ­τω­πο σύ­γκρου­σης και τη σω­φρο­σύ­νη της η­γε­σί­ας της χώ­ρας.

Ι­σλα­μι­κη / τρο­μο­κρα­τι­κη διαστα­ση
Στο ζή­τη­μα α­υτό πρέ­πει να υ­πο­γραμ­μι­στεί τού­το: μέ­χρι το 1999 δεν κα­τα­γρά­φο­νται ε­πι­θέ­σεις αυ­το­κτο­νί­ας στους πο­λέ­μους της Τσε­τσε­νί­ας. Ε­δώ υ­πει­σέρ­χε­ται η ι­σλα­μι­κή διά­στα­ση, δη­λα­δή ο θρη­σκευ­τι­κός φα­να­τι­σμός, ο ιε­ρός πό­λε­μος (τζι­χά­ντ) και η διε­θνής τρο­μο­κρα­τί­α. Η ε­μπλο­κή Α­ρά­βων φα­να­τι­κών μου­σουλ­μά­νων της Αλ Κά­ι­ντα του Μπιν Λά­ντεν στους πο­λέ­μους της Τσε­τσε­νί­ας εί­ναι δε­δο­μέ­νη, α­διαμ­φι­σβή­τη­τη, και χρο­νο­λο­γεί­ται. Και εί­ναι η σχέ­ση αυ­τή που προσ­δί­δει μιαν άλ­λη, ε­πι­κίν­δυ­νη διά­στα­ση, στα γε­γο­νό­τα της Βό­ρειας Ο­σε­τί­ας (της ο­ποί­ας η πλειο­ψη­φί­α των κα­τοί­κων εί­ναι Χρι­στια­νοί σε α­ντί­θε­ση με τον υ­πό­λοι­πο Υ­περ­καύ­κα­σο) που ξε­περ­νούν την το­πι­κή και ε­θνι­κι­στι­κή σύ­γκρου­ση στην πε­ριο­χή και δια­συν­δέ­ουν την 11η Σε­πτεμ­βρί­ου με τη σφα­γή στο Μπε­σλάν. Η διά­στα­ση αυ­τή της διε­θνούς τρο­μο­κρα­τί­ας ω­θεί σε σύ­μπλευ­ση πο­λι­τι­κές χω­ρών ό­πως της Ρω­σί­ας, των Η­ΠΑ, του Ισ­ρα­ήλ, της Τουρ­κί­ας, της Ιν­δί­ας και ο­ρι­σμέ­νων άλ­λων μου­σουλ­μα­νι­κών χω­ρών. Ε­νώ δη­λα­δή οι τρο­μο­κρά­τες ε­πι­διώ­κουν τη λε­γό­με­νη “σύ­γκρου­ση πο­λι­τι­σμών” με α­νά­φλε­ξη στον Καύ­κα­σο, πολ­λά μου­σουλ­μα­νι­κά κρά­τη συ­νερ­γά­ζο­νται στην πρά­ξη με μη μου­σουλ­μα­νι­κά κρά­τη για την κα­τα­πο­λέ­μη­ση της ισλα­μι­κής τρο­μο­κρα­τί­ας.

Η διά­στα­ση της διε­θνούς τρο­μο­κρα­τί­ας πε­ρι­πλέ­κει το ζή­τη­μα της Τσε­τσε­νί­ας και άλ­λα το­πι­κά προ­βλή­μα­τα του Καυ­κά­σου, διό­τι δυ­να­μι­τί­ζει τις γέ­φυ­ρες για ου­σια­στι­κές δια­πραγ­μα­τεύ­σεις. Η δε πο­λι­τι­κή της ε­κα­τέ­ρω­θεν βί­ας, συμ­με­τρι­κή ή α­σύμ­με­τρη, ο­δη­γεί νο­μο­τε­λεια­κά σε πο­λι­τι­κό α­διέ­ξο­δο που ό­λο και πε­ρισ­σό­τε­ρο φαί­νε­ται να εί­ναι ο στρα­τη­γι­κός στό­χος των Ι­σλα­μι­στών εξ­τρε­μι­στών.

Κοι­νω­νι­κο / οι­κο­νο­μι­κη διαστα­ση
Στον Καύ­κα­σο και κυ­ρί­ως στους ο­ρε­σί­βιους κά­τοι­κους του, ε­πι­κρα­τούν πο­λε­μι­κές πα­ρα­δό­σεις, ζη­τή­μα­τα τι­μής και κώ­δι­κες προ­σω­πι­κής και ο­μα­δι­κής συ­μπε­ρι­φο­ράς, που δεν ε­πι­τρέ­πουν εύ­κο­λο δια­χω­ρι­σμό α­νά­με­σα σε πο­λι­τι­κό/ι­δε­ο­λο­γι­κές και θρη­σκευ­τι­κές συ­γκρού­σεις, προ­σω­πι­κές βε­ντέ­τες, κα­θώς ε­πί­σης λη­στρι­κές και μα­φιό­ζι­κες συ­μπε­ρι­φο­ρές. Α­ντί­θε­τα με άλ­λους Καυ­κά­σιους, οι Τσε­τσέ­νοι δεν εί­ναι ορ­γα­νω­μέ­νοι κα­τά ιε­ραρ­χί­α αλ­λά ο­ρι­ζό­ντια σε φυ­λε­τι­κές ο­μά­δες. Πέ­ραν των φυ­λών αυ­τών υ­πάρ­χουν κλί­κες και φα­τρί­ες, κά­τι που κά­νει σχε­δόν α­δύ­να­τη την “α­ντι­προ­σω­πευ­τι­κή” εκ­προ­σώ­πη­ση των Τσε­τσέ­νων έ­να­ντι τρί­των. Πο­λι­τι­κές ή προ­σω­πι­κές βε­ντέ­τες έ­χουν ε­πα­νει­λημ­μέ­να κα­τα­στρέ­ψει πο­λι­τι­κές συμ­φω­νί­ες με τρα­γι­κές συ­νέ­πειες. Τέ­λος, υ­πάρ­χει και η οι­κο­νο­μι­κή α­νέ­χεια που μα­στί­ζει ο­λό­κλη­ρο τον Καύ­κα­σο με­τά την κα­τάρ­ρευ­ση της Σο­βιε­τι­κής Έ­νω­σης. Στην Τσε­τσε­νί­α πε­ρισ­σό­τε­ρο α­πό το 75% του ε­νερ­γού πλη­θυ­σμού εί­ναι ά­νερ­γοι. Τα κοι­τά­σμα­τα πε­τρε­λαί­ου της χώ­ρας, λό­γω των συ­γκρού­σε­ων αλ­λά και της αυ­θαί­ρε­της εκ­με­τάλ­λευ­σης, δεν προ­σφέ­ρουν στον πλη­θυ­σμό ού­τε και μπο­ρούν, μα­ζί με τους α­γω­γούς που δια­σταυ­ρώ­νο­νται στη χώ­ρα με­τα­φέ­ρο­ντας ρω­σι­κό πε­τρέ­λαιο, να δια­φο­ρο­ποι­ή­σουν αι­σθη­τά την κα­τά­στα­ση. Δυ­στυ­χώς, αυ­τό συμ­βαί­νει σ’ ό­λη την πε­ριο­χή της Κα­σπί­ας και συ­νε­πώς η ση­μα­σί­α του πε­τρε­λαί­ου της Τσε­τσε­νί­ας και οι ρώ­σι­κοι α­γω­γοί πε­τρε­λαί­ου που τη δια­σταυ­ρώ­νουν δεν πρέ­πει να υ­πε­ρε­κτι­μού­νται ως πα­ρά­γο­ντες στην πα­ρού­σα κρί­ση.

Τα α­γα­θά αυ­τά α­πο­δί­δουν καρ­πούς μό­νο σε έ­να πε­ρι­βάλ­λον πο­λι­τι­κής συ­νερ­γα­σί­ας και στη συ­γκε­κρι­μέ­νη πε­ρί­πτω­ση συμ­βαί­νει το α­ντί­θε­το. Η πε­ριο­χή του Καυ­κά­σου χα­ρα­κτη­ρί­ζε­ται α­πό εγ­γε­νή α­στά­θεια.

Μια α­κό­μη πε­ριο­χή του κό­σμου λοι­πόν, ό­πως το Ι­ράκ, το Σου­δάν και η Μέ­ση Α­να­το­λή, βρί­σκε­ται σε α­διέ­ξο­δο και ε­γκυ­μο­νεί σο­βα­ρό­τα­τους κιν­δύ­νους για τη διε­θνή ει­ρή­νη, για τον ε­πι­πρό­σθε­το λό­γο ό­τι οι Τσε­τσέ­νοι τρο­μο­κρά­τες έ­χουν στο στό­χα­στρό τους και τις πυ­ρη­νι­κές ε­γκα­τα­στά­σεις της Ρω­σί­ας. Οι προ­σπά­θειες για ε­πί­λυ­ση πρέ­πει να εί­ναι συλ­λο­γι­ […]